You can edit almost every page by Creating an account. Otherwise, see the FAQ.

Sport żydowski i izraelski

Z EverybodyWiki Bios & Wiki
Skocz do:nawigacja, szukaj

Sport żydowski i izraelski

Od najdawniejszych czasów judaizm i sport nie łączyły się ze sobą i nie za bardzo do siebie pasowały. Do dziś w wielu środowiskach rozpowszechniony jest stereotyp Żyda stroniącego od sportu, uprawiający co najwyżej grę w szachy. Miało to swoje źródło w III wieku p.n.e., kiedy to Grecy przejęli kontrolę nad ziemiami dzisiejszego Izraela. Przez to sport stał się dla Żydów obcym wymysłem. Dodatkowo, aby wziąć udział w greckich zawodach sportowych, należało najpierw złożyć ofiarę Heraklesowi, co już całkowicie wykluczało udział pobożnych Żydów.

W czasie panowania rzymskiego, sport wiązał się z okrucieństwem i przemocą w walkach gladiatorów. Niemniej jednak, król Herod Wielki zajął się budową stadionów w całym kraju (m.in. w Cezarei, Tyberiadzie i Jerychu) i zachęcał do uprawiania takich sportów, jak boks, łucznictwo, wyścigi rydwanów czy walki gladiatorów. Organizował nawet raz na 5 lat coś na kształt Palestyńskiej Olimpiady, wzorowanej na tych organizowanych w Grecji. To nie zmieniło jednak poglądów na sport i przez wiele wieków pozostawał on „hellenistycznym” złem. Taka opinia wciąż panuje wśród niektórych grup ultraortodoksyjnych Żydów.

Historia od średniowiecza[edytuj]

W średniowieczu, stosunek Żydów do sportu porównywać można do ich nastawienia do nie-żydowskiego świata. Pomimo tego, np. średniowieczny żydowski filozof, Mosze Majmonides (1135-1204), który był również znakomitym lekarzem, porównywał zdrowe ciało do domu dla również zdrowego umysłu i duszy.

Historyczne zapisy z Wieków Średnich, ukazują wzrost zainteresowania grami z użyciem piłki wśród Żydów, a także rabinicznych dyskusji o tym, czy takie „zabawy” dozwolone są w Szabat. Głos w tej sprawie zabierało wielu uczonych, zapis dotyczący tej kwestii pojawił się nawet w Midraszu. Według tego dzieła jednym z wielu przyczyn zniszczenia Świątyni Jerozolimskiej było to, że „w Tur Malka grali w piłkę w czasie Szabatu”. Zezwalał na to Moses Isserles (ok. 1520-1572), który znalazł oponenta w osobie Józefa Caro (1488-1575).

Wiadomo także, że np. Żydzi z Hiszpanii byli gorącymi zwolennikami fechtunku. Część z nich, a także ich pobratymców w całej Europie tolerowało takie rodzaje aktywności fizycznej i intelektualnej jak taniec, szachy, piesze wędrówki, trenowanie sposobów samoobrony, zagadki logiczne (coś na kształt dzisiejszych rebusów) itp. W 1386 roku miały miejsce żydowskie zawody w niemieckim Wiesenfeld. W XV wieku podobne imprezy organizowane były w Augsburgu w Niemczech.

W tym samym stuleciu, festiwale organizowane były w Rzymie, tam również miały miejsce zawody sportowe, w którym mieli prawo brać Żydzi poniżej 20 roku życia (dla nich przeznaczony był jeden z dni trwania imprezy – wtorek). Żydzi zobowiązani byli dostarczać nagrody rzeczowe dla zwycięzców konkurencji, którymi przeważnie były ozdobne dywany. Wiadomo, że przedstawiciele „narodu wybranego” brali udział w tych zawodach w 1487, 1502 i 1595 roku. Te festiwale sportowe organizowane były przez blisko 200 następnych lat, pomimo tego, że często antysemicka widownia przeszkadzała sportowcom.

Z 1443 roku pochodzi zapis o Żydzie, który posiadł zdolność wygrywania walk zapaśniczych „bez rozlewu krwi”. Znana jest słynna historia XVI-wiecznego przechrzczonego Żyda o imieniu Ott, który był niepokonanym zapaśnikiem, a walki wygrywał w tak spektakularnym stylu, że dostał się na dwór księcia austriackiego, gdzie zajął się szkoleniem dworzan. Ott napisał książkę, w której po raz pierwszy oddzielił zapasy od szermierki. Jego styl został nazwany „Ottish Wrestling”, co można tłumaczyć jako „Zapasy Ottyjskie”. Ta książka nie była jedyną żydowską publikacją sportową tamtych czasów. Andres Jud i Jacob Lignitzer napisali książkę o sztuce władania bronią białą, która cieszyła się całkiem sporą popularnością. W ogóle da się zauważyć zamiłowanie Żydów z tamtych czasów do fechtunku, co stało się jednym z głównych powodów wydania dekretu przez cesarza niemieckiego Rudolfa II Habsburga (1552-1612), który zabronił chrześcijańskim nauczycielom uczyć Żydów szermierki, a także urządzania zawodów w tej konkurencji pomiędzy chrześcijanami a Żydami.

Współczesność[edytuj]

Pierwszą oznaką nadejścia nowej ery w pierwszej połowie XX wieku było stwierdzenie rabbiego Kuka (1865-1935), który podkreślił znaczenie sportu. Zaprzeczył on temu, że ciało jest tylko sługą duszy. Według niego tylko zdrowe ciało może zapewnić zdrowie duszy. Na początku XX wieku do Palestyny przybywało coraz więcej żydowskich uchodźców, zwłaszcza Aszkenazyjczyków, pochodzących z krajów o bogatych, sportowych tradycjach. Na skutek tego zaczęły powstawać związki sportowe, takie jak np. Maccabi czy Hapoel.

Były one odpowiedzią na wystąpienie Maxa Nordaua (1849-1923) podczas Drugiego Kongresu Syjonistycznego w 1898 roku, kiedy to zachęcał on Żydów do odnowienia swojego zainteresowania sportem, w celu zrealizowania jego marzenia o „muskularnym syjonizmie”. Owocem tego było założenie w 1903 r. przez Alfreda Flatowa (1869-1942) pierwszej w Europie żydowskiej organizacji sportowej Jüdische Turnerschaft. Ten pionierski związek stał się pierwowzorem dla innych organizacji, takich jak powstałe później Maccabi i Hapoel.

Hapoel od 1928 r. raz na cztery lata organizuje Hapoel Games, a Maccabi od 1932 roku Olimpiada Machabejską.

Różnice między Maccabi a Hapoel[edytuj]

Istnieją różnice w upolitycznieniu obu związków. Maccabi, pomimo tego, że początkowo znajdowało się pod silnym wpływem syjonistów, to jednak dzisiaj pozostaje związkiem nie związanym bliżej z polityką.

Hapoel natomiast pozostaje częścią Histadrutu, a większość jego działaczy jest członkami partii lewicowych. O zaangażowaniu Hapoelu w sprawy pozasportowe może świadczyć odpowiedź związku na doniesienia o apartheidzie w RPA. Z tego powodu reprezentanci tego kraju nie byli zapraszani na Hapoel Games od lat 60. do 1987 roku.

Hapoel, przynajmniej teoretycznie, koncentruje się bardziej na popularyzacji sportu w Izraelu, Maccabi – na reprezentowaniu kraju na arenie międzynarodowej.

Inne żydowskie kluby sportowe[edytuj]

Żydowskie kluby sportowe (w tym i piłkarskie) nie mają swoich siedzib jedynie w Izraelu. Obecnie wiele klubów np. ze słowem „Maccabi” w nazwie istnieje również m.in. w USA i Kanadzie. Dawniej wiele klubów żydowskich istniało również w Europie (do największych należały: Hakoah Wiedeń, Bar Kochba Berlin, Ha-Gibor Praga, a także niedawno reaktywowany ŻTGS Makabi Warszawa[1]).

W latach 20., drużyna piłkarska Hakoah Wiedeń, składająca się tylko z Żydów, rozegrała serię spotkań w Palestynie i USA. Podczas meczu w Stanach w 1926 r. na spotkanie przyszło aż 46 tys. widzów, co stało się rekordem frekwencji nie pobitym przez następne 40 lat. Wielu byłych piłkarzy Hakoah zasiliło potem drużyny z Palestyny i USA.

W 1929 roku klub piłkarski Hakoah All-Stars Nowy Jork, składający się wyłącznie z Żydów, zdobył amerykański Puchar Piłkarski, tzw. National Challenge Cup. To samo osiągnięcie powtórzyło Maccabi Club Los Angeles składające się w większości z izraelskich studentów. Drużyna ta zdobywała trofeum w 1973, 1975, 1977 i 1978 roku.

Przedstawiciele różnych dziedzin sportu[edytuj]

Pisząc ogólnie o sporcie wśród Żydów, nie da się nie wspomnieć o ogromnej ilości atletów będących Żydami lub mającymi takież korzenie, którzy na przestrzeni lat w wielu dyscyplinach stanowili spory odsetek medalistów. Sytuacja ta podobna jest nieco do sprawy odsetka Żydów wśród laureatów Nagrody Nobla. Wracając do szczególnie popularnej szermierki, według „Encyclopedia Judaica” z 1972 roku i „Encyclopedia of Jews in Sports” B. Postala i J. Silvera, do połowy lat 60. Żydzi zdobyli aż 34 z 71 medali mistrzowskich w tej dyscyplinie. Wśród nich należy wymienić tak znakomitych i znanych zawodników i zawodniczek jak: Jakow Rylski, Mark Rakita, Mark Midler oraz Grigorij Kriss (wszyscy w barwach ZSRR), Jenö Fuchs-Fekete, Ilona i Margit Elek (Węgry), Helene Mayer (Niemcy). Wymienieni wyżej to wielokrotni mistrzowie świata, Europy i w większości medaliści olimpijscy.

Emanuel Lasker, mistrz szachowy

Inną, „ulubioną” dyscypliną była gimnastyka, w której zasłużyli się m.in.: Alfred i Gustav Flatow (Niemcy), holenderski zespół ćwiczeń zespołowych z Elką de Levie na czele, Marija Gorochowśka (ZSRR), Ágnes Klein-Keleti (Węgry, późniejsza trenerka narodowej kadry gimnastyczek Izraela). Kolejną mocną dyscypliną było pływactwo: Alfréd Hajós, Éva Székely (Węgry), Mark Spitz (USA), Lenny Krayzelburg.

Żydzi mieli również swoich przedstawicieli w lekkiej atletyce: Lawrence Lon Myers (USA, biegacz na dystansach od 400 do 880 yardów), Myer Prinstein (USA, skok w dal), Harold i Sidney Abrahams (Wielka Brytania, sprinterzy), Marija Itkina, Wiera Kriepkina (ZSRR, sprinterki), Faina Melnik (ZSRR, dyskobolka), Irina i Tamara Press (ZSRR, dyskobolki, kulomiotki).

Żydowscy sportowcy odgrywali również znaczne role w takich sportach jak: tenis stołowy (Victor „Viki” Barna, Węgry), baseballu (Barney Dreyfuss, Lipman Pike, Henry Greenberg, wszyscy USA) i boksie (Benny Leonard, Barney Ross, USA) oraz szachach (Wilhelm SteinitzAustro-Węgry, Emanuel Lasker, Niemcy).

Reprezentanci Polski[edytuj]

Przed wojną głośno było o światowej sławy szachistach reprezentujących Polskę: Mieczysławie Najdorfie, Dawidzie Przepiórce, Akibie Rubinsteinie i Ksawerym Sawielijowi Tartakowerze.

Najsłynniejszą polską sportsmenką żydowską jest Irena Szewińska, sprinterka, wielokrotna medalistka olimpijska i mistrzyni świata (jest ona najbardziej utytułowanym polskim sportowcem, a przez wiele lat była także prezesem Polskiego Związku Lekkiej Atletyki).

Zdobywcą pierwszego gola w historii piłkarskiej reprezentacji Polski jest Józef Klotz, zawodnik Jutrzenki Kraków. Wydarzyło się to 28 maja 1922 roku w meczu ze Szwecją.2016-08[potrzebny przypis]

Piłka nożna[edytuj]

W reprezentacjach piłkarskich krajów z całego świata przed 1948 rokiem, grało wielu Żydów lub graczy o żydowskich korzeniach. Niektórym z nich udało się nawet zdobywać medale olimpijskie.

Na początku XX wieku karierę w Skandynawii robiło dwóch piłkarzy żydowskiego pochodzenia, Niels i Harald Bohr z Danii. Temu drugiemu udało się zdobyć srebro na pierwszych zawodach piłkarskich organizowanych podczas olimpiady. Śladami Haralda Bohra poszli: Sándor Geller (Węgry) w 1952 roku – złoto, Boris Razinski (ZSRR) w 1956 roku – złoto oraz Arpad Orban (Węgry) w 1964 roku – również złoto. Sukcesy trenerskie w latach 50. i 60. odnosił Béla Guttmann (1900-1981), były piłkarz MTK Budapeszt.

Innymi znanymi postaciami byli bracia Meisl, Hugo i Willy (1895-1968), szczególnie popularni w austriackim środowisku piłkarskim. Willy był bramkarzem w reprezentacji Austrii, a później cenionym dziennikarzem sportowym, natomiast Hugo współtwórcą Pucharu Świata w 1927 roku i prezesem Austriackiego Związku Piłki Nożnej w latach 30. Szczególnie wielu zawodników, trenerów i działaczy, takich jak np. Alfréd Hajós (Guttmann), który był również świetnym pływakiem, uczestnikiem igrzysk olimpijskich.

W Wielkiej Brytanii, Mark Lazarus był pierwszym Żydem, który grał w finale Pucharu Anglii w 1967 roku. W ZSRR, Michaił Romm był jednym z twórców tamtejszego związku piłkarskiego w latach 20., a Michaił Loshinsky grał w reprezentacji Kraju Rad na krótko przed wybuchem II wojny światowej. W USA pionierem był Nathan Agar (1887–1978), który popularyzował futbol w okolicach Nowego Jorku w 1904 roku, jak również był współtwórcą Amerykańskiego Związku Piłki Nożnej założonego w 1913 roku. Światową gwiazdą piłki nożnej był Johan Neeskens, gracz Ajaxu Amsterdam, z którym zdobywał Puchar Europy w latach 1971–1973, był także finalistą mistrzostw świata w 1974 i 1978 roku.

Bramkarz Shep Messing był członkiem reprezentacji olimpijskiej USA w 1972 roku, a także mistrzem USA w barwach Cosmosu Nowy Jork. Inni bramkarze, Arnold Mausser z Tampa Bay Rowdies i Alan Mayer z San Diego Sockers uhonorowani zostali tytułami Amerykańskiego Gracza Roku odpowiednio w latach 1976 i 1978. W 1990 roku prawnik Alan Rothenberg, został wybrany na prezesa Amerykańskiego Związku Piłki Nożnej. Wcześniej był on komisarzem piłkarskim na igrzyskach olimpijskich w 1984 roku.

W 1990 roku Henry Kissinger, były sekretarz stanu, został wiceprezesem komitetu organizacyjnego Mistrzostw Świata 1994 w Piłce Nożnej, które odbyły się w USA. Yair Allnut był członkiem reprezentacji USA na 5 igrzyska olimpijskie w 1992, a także złotym medalistą z Igrzysk Panamerykańskich w 1991 roku. Również Jeff Agoos reprezentował Stany Zjednoczone w 1991 i 1992 roku, a Debbie Belkin, członkini reprezentacji piłkarskiej kobiet, zdobyła złoty medal na pierwszych Mistrzostwach Świata Kobiet w Piłce Nożnej zorganizowanych w Chinach w 1991 roku.

Przypisy[edytuj]

  1. ŻTGS Makabi Warszawa | ŻTGS Makabi Warszawa. makabiwarszawa.pl. [dostęp 2015-10-28].


This article "Sport żydowski i izraelski" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:Sport żydowski i izraelski.



Read or create/edit this page in another language[edytuj]