Analiza porównawcza instytucji posiadania w prawie polskim i francuskim
Instytucja posiadania w prawie francuskim[edytuj]
Posiadanie (fr. possession, łac. possessio, od sedere – siedzieć) – instytucja prawa rzeczowego; stan faktycznego władania rzeczą, sprawowany w sposób odpowiadający treści określonego prawa podmiotowego. W prawie francuskim, pojęcie odnosi się także do zachowania posiadacza rzeczy. Co do zasady, posiadacz jest uznawany za właściciela rzeczy. Stan pozostaje pod ochroną prawa. Przepisy prawa rzeczowego wiążą z instytucją posiadania określone konsekwencje prawne, np. możliwość nabycia własności poprzez zasiedzenie, domniemania.[1]
Zgodnie z francuskim kodeksem cywilnym instytucja posiadania odnosi się zarówno do rzeczy jak i praw. Posiadanie praw nazywane jest quasi-posiadaniem. Do posiadania praw nie stosuje się identycznych zasad, jak w przypadku posiadania przedmiotów materialnych.
W artykule 2255 Code civil została umieszczona legalna definicja instytucji posiadania – utrzymywanie lub korzystanie z rzeczy lub prawa, które posiadamy, przez siebie lub za pośrednictwem innej osoby, która utrzymuje lub korzysta z określonej rzeczy lub prawa w naszym imieniu. [2]
Elementy stanu posiadania[edytuj]
Zgodnie z prawem, posiadanie powstaje poprzez współistnienie dwóch elementów, mających swoją genezę w kodyfikacjach starożytnego Rzymu:
- Corpus - fizyczne władanie (pouvoir de fait) rzeczą przez posiadacza (łac. corpus possesionis) – posiadacz rzeczy może korzystać z niej jak prawny właściciel
- Animus - manifestowany przez posiadacza zamiar dalszego władania rzeczą i zachowania jej dla siebie (łac. animus rem sibi habendi).[3]
Artykuł 2261 Code Civil określa cztery wymagane przez prawo cechy posiadania, by mogło ono prowadzić do wystąpienia skutku prawnego – posiadanie powinno być nienaruszone, publiczne, stałe, jednoznaczne. Są to właściwości obligatoryjne.[4]
Dobra wiara posiadacza oraz tytuł własności mogą odgrywać subsydiarną rolę przy ustaleniu prawa do posiadania określonej rzeczy lub prawa.
Francuskie prawo dopuszcza sytuację, gdy corpus realizowany jest przez osobę trzecią w imieniu posiadacza. Taki stan faktyczny nazywany jest corpore alieno.
Ograniczenia posiadania[edytuj]
Zgodnie z francuską kodyfikacją prawa cywilnego, przedmiotem posiadania mogą być materialne rzeczy lub zasoby, mogące stać się własnością prywatną.[5]
Wyłączeniu podlegają:
- rzeczy służące wszystkim ludziom (na przykład powietrze, woda morska, góry)
- rzeczy niezbywalne (choses hors du commerce)
- rzeczy będące własnością publiczną (biens du domaine public; na przykład drogi, porty).[6]
Domniemania prawne w odniesieniu do instytucji posiadania[edytuj]
Przepisy francuskiego Code civil zawierają kilka domniemań prawnych, dotyczących instytucji posiadania.
- artykuł 2256 C.civ.. stanowi domniemanie, iż posiadacz zawsze sprawuje posiadanie w swoim imieniu, jak właściciel, chyba, że istnieje dowód, iż posiada on w imieniu kogoś innego. Domniemanie zakłada, iż osoba, która posiada faktyczne władztwo nad rzeczą (corpus), ma także zamiar zachowania jej dla siebie (animus). Twierdzenie osoby, która jest w posiadaniu rzeczy (detention materielle) i chce w dalszym ciągu wykonywać określone prawo rzeczowe zgodnie z jego treścią, uważa się za słuszne. Ktokolwiek zaprzecza temu stanowi musi udowodnić bezprawność twierdzenia. (art. 1315 C.civ.) Domniemanie oznacza, iż animus powstał wraz z objęciem rzeczy w posiadanie i zakłada jego istnienie w późniejszym czasie.[7]
- domniemanie posiadania w dobrej wierze – co do zasady, bona fides zawsze jest zakładana. Jeśli ktoś twierdzi inaczej, zobowiązany jest udowodnić ten fakt. (art. 2274 C. civ.)[8]
Typy posiadania[edytuj]
- posiadanie solo animo – możliwe wyłącznie w odniesieniu do nieruchomości; zachodzi, gdy posiadacz nie sprawuje lub – rzadziej - utracił faktyczne władztwo nad rzeczą (corpus), ale zachowuje zamiar dalszego korzystania z danej rzeczy (animus). Dopuszczalne, gdy posiadacz nie napotyka przeszkód w procesie odzyskania władztwa. Nie występuje, gdy osoba trzecia obejmuje w posiadanie daną rzecz.[9]
- posiadanie corpore alieno – jedyny typ posiadania przez osobę trzecią, posiadającą określoną rzecz za zgodą właściciela. Sytuacja została uregulowana w artykule 2255 Code civil. Pośrednik jest w posiadaniu danej rzeczy lub prawa, ale nie dysponuje nim jak właściciel. Osoba pośrednicząca jest świadoma, iż nie posiada prawa własności, a realizuje swoje uprawnienia, wynikające z określonego prawa rzeczowego. Przykłady: użytkownik, najemca.[10]
- constitut possessoire – stan faktyczny, w którym posiadacz utracił animus, ale nadal sprawuje faktyczne władztwo nad rzeczą, jednakże w imieniu osoby trzeciej. Występuje na przykład w sytuacji, gdy rzecz została sprzedana, ale jeszcze nie wręczona nowemu właścicielowi – sprzedający godzi się zatrzymać rzecz corpore alieno dla nabywcy.[11]
Funkcje posiadania[edytuj]
- teoria Savigny’ego – uregulowania dotyczące instytucji posiadania służą porządkowi publicznemu poprzez utrzymanie pokoju publicznego. Właściciel nie może odzyskać rzeczy od posiadacza i naruszać jego posiadania, dopóki nie udowodni swojego prawa własności. Spory rozwiązywane są przez sąd poprzez wydanie określonego orzeczenia.[12]
- teoria Ihering’a – zasady odnoszące się do instytucji posiadania spełniają funkcję społeczną poprzez promowanie interesów ekonomicznych i socjalnych. Uregulowania zmierzają do ochrony posiadacza przeciwko właścicielowi, który porzucił rzecz.[13]
- ograniczenie stanu niepewności prawa własności – Code civil zakłada domniemanie, iż posiadacz jest również właścicielem; domniemanie wynika z niemożliwości udowodnienia genezy prawa własności dotyczącego określonej rzeczy, jednakże przepisy francuskiego kodeksu cywilnego wskazują, iż może zostać obalone w większości spornych sytuacji.
- posiadanie zmierza do ułatwienia przeniesienia prawa własności
- umożliwienie nabycia własności rzeczy lub prawa poprzez zasiedzenie – funkcja posiadania uregulowana w artykule 2258 Code civil, konstatującym możliwość nabycia własności rzeczy ruchomej po pięciu latach nieprzerwanego posiadania i nieruchomości po upływie trzydziestu lat od objęcia nieruchomości w posiadanie. (odpowiednio - artykuły 2224 i 2227)
- funkcja związana z odpowiedzialnością za posiadaną rzecz – zgodnie z artykułem 1384, jeśli rzecz – ruchoma bądź nie – pozostaje pod kontrolą człowieka, jest on odpowiedzialny za wszelką stratę lub uszkodzenia, jakie może spowodować. Powyższy artykuł stosuje się odpowiednio do przypadku zwierząt. [14]
Nabycie posiadania[edytuj]
Posiadanie można nabyć w sposób:
- pierwotny - (samodzielne nabycie przez posiadacza obu faktycznego władztwa nad rzeczą oraz zamiaru dalszego nią dysponowania, np. zawłaszczenie albo zabór cudzej rzeczy w celu przywłaszczenia)
- pochodny - (przeniesienie posiadania: constitutum possessorium, traditio brevi manu)[15]
Ochrona posiadania[edytuj]
Zgodnie z przepisami francuskiego kodeksu cywilnego, ochrona posiadania zastosowana jest jedynie do rzeczy nieruchomych, gdyż – zgodnie z artykułem 2276 C.civ. – domniemywa się, iż posiadacz danej rzeczy ruchomej jest również jej właścicielem, toteż korzysta z zasad ochrony określonych dla ochrony własności. Ochrona posiadania przysługuje posiadaczowi, współposiadaczowi, lokatorowi, użytkownikowi oraz dzierżycielowi. Wyjątek występuje w przypadku utraty lub kradzieży rzeczy posiadacza, jednak konieczne jest udowodnienie, że obecny posiadacz nie ma objął posiadania zgodnie z prawem (brak dobrej wiary lub posiadanie niezgodne z prawem).[16]
Ochrona posiadania przysługuje jedynie, gdy jest nienaruszane. Przepisów nie stosuje się w sytuacji konfliktu z właścicielem.
Co do zasady, przepisy Code civil chronią stan posiadania za pomocą trzech procedur, zwanych „actions possessoires”. Sądem właściwym do rozstrzygania spraw naruszenia posiadania jest Tribunal de Grande Instance.[17]
Samopomoc[edytuj]
Przepisy Code civil nie przewidują żadnej formy samopomocy. Wszelkie spory są rozstrzygane przez sąd.
Analiza porównawcza instytucji posiadania w prawie polskim i francuskim[edytuj]
Instytucja posiadania zarówno w przypadku kodyfikacji francuskiej jak i polskiej została recypowana z prawa rzymskiego. Wraz z kolejnymi nowelizacjami, ustawodawcy wprowadzali newralgiczne zmiany, jednakże pierwotna koncepcja pozostała niezmienna. Polski kodeks cywilny i Code civil – poza wskazanymi wyjątkami - wymagają istnienia faktycznego władztwa nad rzeczą (corpus) i zamiaru dalszego dysponowania (animus).[18] Różnice widoczne są w dziedzinie ochrony posiadania przez posiadacza (samopomoc) oraz w długości nieprzerwanego posiadania rzeczy, bym nabyć nad nią własność wskutek zasiedzenia.
Samopomoc[edytuj]
Kodeks cywilny w artykule 343 przewiduje dwie formy ochrony siłami samego posiadacza: obronę konieczną oraz samopomoc, polegającą na własnym działaniu w celu przywrócenia posiadania.[19] Francuski Code civil nie stwierdza żadnej formy samopomocy.
Zasiedzenie[edytuj]
W prawie francuskim, aby nabyć własność nad nieruchomością – niezależnie od istnienia dobrej albo złej wiary – musi minąć trzydzieści lat posiadania. (art. 2227 C.civ.) Możliwe jest posiadanie rzeczy nieruchomej solo animo przez okres nie dłuższy niż rok i nie wpływa to na bieg okresu zasiedzenia. W przypadku rzeczy ruchomych, posiadacz nabywa własność określonych rzeczy wraz z objęciem ich w posiadania, jeśli działa w dobrej wierze. Jeśli objął rzecz w złej wierze, nabycie własności wskutek zasiedzenia następuje po upływie pięciu lat. (art. 2224 C. civ.)[20]
Kodeks cywilny przewiduje konkretne przesłanki, dotyczące zasiedzenia nieruchomości oraz rzeczy ruchomych.
Przesłanki konieczne do zasiedzenia nieruchomości, służebności gruntowych i użytkowania wieczystego:
- nieprzerwane posiadanie samoistne,
- upływ czasu (20 lat przy dobrej wierze posiadacza a 30 przy złej, ocenianej w momencie objęcia w posiadanie).
Przesłanki konieczne do zasiedzenia rzeczy ruchomej:
- nieprzerwane posiadanie samoistne,
- upływ trzech lat,
- dobra wiara posiadacza przez cały okres posiadania.[21]
Przypisy[edytuj]
- ↑ Edward Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 2016.
- ↑ Code civil, 2018.
- ↑ Władysław Rozwadowski, Prawo Rzymskie. Zarys wykładu wraz z wyborem źródeł, Poznań 1992.
- ↑ Code civil, 2018.
- ↑ Jean-Louis Bergel, Marc Bruschi, Sylvie Cimamonti, Les biens, Paryż 2010.
- ↑ Paul-Henri Steinauer, Les Droits réels, Berno 1990.
- ↑ Wolfgang Faber, Brigitta Lurger, National Reports on the Transfer of Movables in Europe, Volume 4: France, Belgium, Bulgaria, Poland, Portugal, Monachium 2011.
- ↑ Code civil, 2018.
- ↑ Jean-Louis Bergel, Marc Bruschi, Sylvie Cimamonti, Len biens, Paryż 2010.
- ↑ Code civil, 2018.
- ↑ Władysław Rozwadowski, Prawo Rzymskie. Zarys wykładu wraz z wyborem źródeł, Poznań 1992.
- ↑ Friedrich Carl von Savigny, Le droit de la possession, Vienne 1865.
- ↑ Rudolf von Ihering, Fondement de la protection possessoire, Jena 1869.
- ↑ Code civil, 2018.
- ↑ Władysław Rozwadowski, Prawo Rzymskie. Zarys wykładu wraz z wyborem źródeł, Poznań 1992.
- ↑ Code civil, 2018.
- ↑ Wolfgang Faber, Brigitta Lurger, National Reports on the Transfer of Movables in Europe, Volume 4: France, Belgium, Bulgaria, Poland, Portugal, Monachium 2011.
- ↑ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, (Dz.U. z 2017 r. poz. 459, z późn. zm.).
- ↑ Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny, (Dz.U. z 2017 r. poz. 459, z późn. zm.), 2017.
- ↑ Code civil, 2018.
- ↑ Edward Gniewek, Prawo rzeczowe, Warszawa 2016.
Bibliografia[edytuj]
- Bergel J-L, Bruschi M., Cimamonti S., Les biens, Paryż 2010
- Code civil, wersja ujednolicona z 1 stycznia 2018
- Faber W., Lurger B., National Reports on the Transfer of Movables in Europe, Volume 4: France, Belgium, Bulgaria, Poland, Portugal, Monachium 2011
- Gniewek E., Prawo rzeczowe, Warszawa 2016
- Ihering R., Fondement de la protection possessoire, Jena 1869
- Rozwadowski W., Prawo Rzymskie. Zarys wykładu wraz z wyborem źródeł, Poznań 1992
- Savigny F. C., Le droit de la possession, Vienne 1865
- Steinauer P-H, Les Droits réels, t. I, Berno 1990
- Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. z 2017 r. poz. 459, z późn. zm.)
Kategoria:Prawo Kategoria:Prawo cywilne Kategoria:Komparatystyka prawnicza
This article "Analiza porównawcza instytucji posiadania w prawie polskim i francuskim" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical.
