Damnatio memoriae
Damnatio memoriae (łac. „potępienie pamięci”) – wyrażenie oznaczające usunięcia z dokumentów, pomników i innych świadectw kultury materialnej imion, nazw i wizerunków osób oraz wydarzeń skazanych na zapomnienie.
Starożytny Egipt[edytuj]
Idea damnatio memoriae znana była w starożytnym Egipcie.[1] W myśl egipskich wierzeń zniszczenie imienia tożsame było z unicestwieniem człowieka. Bywała stosowana wobec uzurpatorów, niektórych kobiet-faraonów, a także faraona Amenhotepa IV Echnatona, który usiłował przeprowadzić reformę religijną.
Starożytna Grecja[edytuj]
Także w starożytnej Grecji kara ta była stosowana. Skazany na nią został Herostrates, podpalacz jednego z 7 cudów świata starożytnego, świątyni Artemidy w Efezie; w jego przypadku orzeczenie takiej kary związane było z pobudkami, jakimi kierował się przestępca – chęcią uzyskania wiecznej sławy.
Starożytny Rzym[edytuj]
Kara w starożytnym Rzymie nakładana za przestępstwa przeciwko godności ludu rzymskiego (crimen maiestatis). Polegała na wymazaniu skazanego z pamięci potomnych, zakazie noszenia jego nazwiska przez potomków i na zniszczeniu jego wszelkich wizerunków[2][3].
W okresie cesarstwa potępienie pamięci stosowane było wobec szczególnie znienawidzonych cezarów. Po uchwaleniu przez senat damnatio memoriae posągi potępionego cesarza były niszczone, jego imię skuwane ze wszystkich inskrypcji. Przestawały obowiązywać, ze skutkiem wstecz, wszystkie jego decyzje, zarówno dotyczące spraw indywidualnych jak i wydane przez skazanego prawa. Rzymianie, zdając sobie sprawę z ogromnego zamieszania, które wprowadziłoby rzeczywiste wykonanie ostatniego nakazu, wykazując tu również swój zmysł praktyczny poprzestawali na wymazaniu imienia skazańca z dokumentów i nazw aktów prawnych.
Pierwszym cesarzem, którego spotkała ta kara był Kaligula. Później dotknęła m.in. Nerona, Domicjana, Getę, Maksymina Traka wraz z synem, Pupienusa i innych. Niektórzy, jak Karakalla, Kommodus czy Gordian II byli później rehabilitowani. W późniejszym okresie prawie każdy cesarz po śmierci dostępował albo deifikacji (apoteoza, consecratio) albo, zwłaszcza gdy nie zapisał się dobrze w pamięci senatu lub nie miał krewnych wśród następnych imperatorów, był skazywany na damnatio memoriae.
Na zapomnienie została również skazana Messalina, rozpustna żona cesarza Klaudiusza. Ostatni raz damnatio memoriae zastosowano wobec cesarza zachodniorzymskiego Magnusa Maksimusa IV w IV w. n.e.
Polska[edytuj]
W Polsce kara ta spotkała księcia Bezpryma, którego Gall Anonim nie wspomina w kronice[4]. Kronika Wielkopolska wspomina też o królu Polski, Bolesławie Zapomnianym, który miał rzekomo być skazany na taką karę[potrzebny przypis]. Innym władcą Polski, opisywanym w kontekście damnatio memoriae, jest Wacław III[4]. Zarówno Bezprym jak i Wacław III nie byli wymienieni w większości popularnych pocztów władców Polski, takich jak poczet Matejki, i do dzisiaj należą do najbardziej zapomnianych władców polskich[4].
Innym elementem historii Polski, który spotkało wymazanie z pamięci, są tradycje pogańskie, które były niewygodne dla chrześcijańskich kronikarzy dziejów i kultury polskiej[5].
Komunizm[edytuj]
- Metoda ta była powszechnie stosowania w ZSRR, zwłaszcza w okresie Wielkiej Czystki[6]. Potępieni i skazani politycy znikali ze zdjęć, książek i encyklopedii[7]. Innym przykładem jest zniknięcie z fotografii ze Stalinem Jeżowa – na którego po skazaniu na śmierć próbowano zrzucić odpowiedzialność za beriowszczyznę – nazywając ją jeżowszczyzną[8]. Inną osobą, która znikała ze zdjęć był Lew Trocki[9].
- Metoda ta była wykorzystywana także w Chińskiej Republice Ludowej[6].
- Na Kubie los ten spotkał lekarza Carlosa Franqui, który sprzeciwił się interwencji radzieckiej w Czechosłowacji[9].
W kulturze[edytuj]
- George Orwell w powieści Rok 1984 na określenie osoby postawionej w sytuacji damnatio memoriae użył słowa unperson (nieobywatel, nieosoba), zaś sam proces nazwał ewaporacją. Termin ten przyjął się w stosunku do polityków odstawionych na „boczny tor”.
Przypisy[edytuj]
- ↑ Richard H. Wilkinson, Controlled Damage: The Mechanics and Micro-History of the Damnatio Memoriae Carried Out in KV-23, the Tomb of Ay, „Journal of Egyptian History”, 4 (1), 2011, s. 129–147, DOI: 10.1163/187416611X580741, ISSN 1874-1665 [dostęp 2021-07-04] (ang.).
- ↑ Eric R. Varner, Portraits, Plots, and Politics: "Damnatio memoriae" and the Images of Imperial Women, „Memoirs of the American Academy in Rome”, 46, 2001, s. 41–93, DOI: 10.2307/4238780, ISSN 0065-6801, JSTOR: 4238780 [dostęp 2021-06-21].
- ↑ Lauren Hackworth Petersen, THE PRESENCE OF "DAMNATIO MEMORIAE" IN ROMAN ART, „Source: Notes in the History of Art”, 30 (2), 2011, s. 1–8, DOI: 10.1086/sou.30.2.23208566, ISSN 0737-4453 [dostęp 2021-06-21].
- ↑ 4,0 4,1 4,2 Karolina Mroziewicz, Same Kings, Different Narratives: Illustrated Catalogues of Rulers of Poland, Bohemia and Hungary in the Sixteenth and Seventeenth Centuries, „Zeitschrift für Ostmitteleuropa-Forschung”, 69 (1), 2020, s. 27–67, ISSN 0948-8294 [dostęp 2021-07-01] (ang.).
- ↑ Jerzy Strzelczyk, Od Prasłowian do Polaków, Krajowa Agencja Wydawnicza, 1987, s. 60, ISBN 978-83-03-02015-4 [dostęp 2021-07-01] (pol.).
- ↑ 6,0 6,1 Communists And Their Amazing Photoshop Skills, 10 września 2012 [dostęp 2015-07-21] [zarchiwizowane z adresu 2013-06-25] (ang.).
- ↑ [Po rozstrzelaniu Berii] Zgodnie ze stalinowską tradycją subskrybenci Wielkiej Encyklopedii Sowieckiej zostali pouczeni, żeby za pomocą „scyzoryka lub żyletki” usunęli z książek hasło „Beria” i w to miejsce wkleili nadesłane im hasło „Beringa Morze”, za: Krzysztof Bar: Wielka Encyklopedia Sowiecka. Stalin.tv, 2005.
- ↑ Krwawy karzeł upadał z płaczem, Onet Wiadomości, 20 grudnia 2013 [dostęp 2021-01-11].
- ↑ 9,0 9,1 Najsławniejsze fotograficzne oszustwa, alehistoria.pl, 19 września 2012 [dostęp 2015-07-21] (pol.).
Błąd Lua w module „Moduł:Kontrola_autorytatywna”, w linii 571: attempt to index field 'wikibase' (a nil value).
This article "Damnatio memoriae" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:Damnatio memoriae.
|
This page exists already on Wikipedia. |
