Historia kolei w Afryce

Koleje w Afryce pojawiły się jednocześnie na północy (Egipt) i na południu (brytyjskie kolonie Kraju Przylądkowego i Natalu). Koleje północy zbudowano przeważnie na torze normalnym, podczas gdy południa – wąskim, 1067 mm (tzw. „rozstaw przylądkowy”). Przed rozwojem motoryzacji i lotnictwa sieć kolejowa w skali kontynentu nie zdążyła się ukształtować. Koleje marokańskie powstały najpóźniej; stanowią one jednak rzadki przykład nadal dobrze funkcjonującej sieci. W krajach położonych bardziej centralnie pojedyncze linie, czy słabo wykształcone sieci kolejowe, zostały zamknięte albo znajdują się w upadku (pociągi mogą jeździć nieregularnie, z częstotliwością jednego lub kilku na tydzień). Obecnie o funkcjonującej sieci kolejowej można mówić właściwie tylko w odniesieniu do kilku państw Afryki Południowej (głównie RPA, Zimbabwe), Afryki Północnej (Egipt oraz Algieria – Maroko) oraz Afryki Wschodniej (Kenia, Tanzania).

Metro[edytuj]

Na całym kontynencie tylko dwa miasta mają metro: Kair i Algier.

Wydarzenia[edytuj]

1854 – otwarcie pierwszego odcinka kolei Aleksandria – Suez do Kafr az-Zajjat; 1856 przedłużona do Kairu; tor normalny; kolej została zbudowana jako element drogi z Europy do Indii; przestała pełnić tę rolę po otwarciu Kanału Sueskiego w 1869, ale do tego czasu stała się istotnym elementem sieci transportowej Egiptu;
26 VI 1860 – pierwsza kolej w Południowej Afryce (początkowo trakcji zwierzęcej): trzykilometrowa linia Durban – The Point (prowincja Natal); normalnotorowa, później przekuta na tor 1067 mm ze względu na mniejsze koszty budowy kolei w górskim terenie;
1860 – pierwsza kolej w Algierii: 50 km na południowy wschód od Algieru;
II 1862 – pierwsza kolej (parowa) w Kraju Przylądkowym: Kapsztad – Eersterivier; przedłużona do Wellington 1865 (72 km); Cape Town Railway and Dock Co.; lokomotywa f-my Hawthorns of Leith (Szkocja); 1864 otwarcie Wynberg Railway: Kapsztad – Wynberg; [1]
1870-72 – Kair: budowa „kolei lekkiej” do Heluanu;
1871 – Algieria: otwarcie kolei Algier – Oran (PLM);
1872 – pierwsza kolej w Tunezji: linia podmiejska Tunis – La Goulette, 1874 przedłużona do La Marsa;
1874 – dolina Nilu: otwarcie kolei Kair – Asjut; 1898 przedłużenie do Kiny koło Luksoru (tor normalny); kolej wydłużona potem do Asuanu (pierwotnie 1067 mm, potem tor normalny);
1874 – Afryka południowa: przyjęcie toru 1067 mm jako standardowego w wyniku kompromisu między rozstawem normalnym a rozstawem 760 mm;
1882 – pierwsza kolej na wyspie Reunion (franc.); zamknięcie kolei 1957-76;
...

Budowa sieci kolejowej w Afryce południowej, zwłaszcza w północnej części regionu, była forsowana przez Cecila Rhodesa, przedsiębiorcę i kolonizatora.

1890 – pierwsza kolej w Transwalu: Johannesburg – Boksburg; przedłużona do Krugersdorp i Springs; Rand Tram;
1892 – połączenie sieci Kraju Przylądkowego, Transwalu, Oranje liniami Port Elizabeth i East London – Bloemfontein, Bloemfontein – Rand (region Johannesburga);
1894 – otwarcie linii Pretoria – Delagoa Bay (późn. Lourenço Marques, Mozambik); Nederlandsche Zuid-Afrikaansche Spoorweg Maatschappij (NZASM);
1898 – Afryka Pd.: połączenie sieci Natalu z siecią Oranje; połączenie Kimberley – Mafeking – Bulawayo (Rodezja Pd.) – Rodezja Pn. (budowa kolei przez Zambezi 1905); Cape Goverment Rlys.;
1898 – Kongo Belgijskie: ukończenie kolei (adhezyjnej) Matadi – Leopoldville; tor 700 mm przekuty później na 1067 mm; zbudowana dla ominięcia progów na rzece Kongo – głównej arterii kraju; poważny problem inżynierski na pokonaniu wysokości 276 m; nachylenia maksymalne 4,5%, zmniejszone potem do 1,7%; 1906 kolej Stanleyville – Ponthierville dla ominięcia Wodospadów Stanleya; 1910 otwarcie kolei Kindu – Kongolo (tor metrowy) dla ominięcia „Wrót Piekieł”;
1898 – Sudan: początek budowy kolei wojskowej Wadi Halfa – Atbara – Chartum / Port Sudan; potem kolej cywilna; tor 1067 mm;
1888 – Erytrea: otwarcie pierwszych 25 km linii Massawa – Asmara; 1911 przedłużenie do Asmary, 1928 do Agordat (306 km; tor 950 mm), potem do Sudanu; 1942 – skrócenie linii do Agordat przez Brytyjczyków; l. 70. XX w. – rozbiórka kolei; pocz. 2000. – odbudowa linii;
Kongo Belgijskie: kolej Kabalo (rzeka Kongo) – Albertville (jezioro Tanganika); tor metrowy;
1901 – Kenia: kolej Mombasa – Port Florence/Kisumu (Jezioro Wiktorii); Kenya & Uganda Rly., tor metrowy;
1901 – Ghana: otwarcie pierwszej kolei Sekondi – Tarkwa; większość sieci (tor 1067 mm) w Ghanie zbudowano do końca l. 20.;
190? – Tanganika (Niemiecka Afryka Wschodnia): kolej Kigoma – Dar es Salaam; tor metrowy;
1904 – Francuska Afryka Zachodnia: ukończenie Kolei Dakar-Niger na odcinku Kayes – Koulikoro; 1924 przedłużenie do Dakaru (całość 1287 km; tor metrowy);
1908 – pierwsza kolej w Maroku (wąskotorowa, 600 mm); od I wojny światowej budowa sieci kolei normalnotorowych (marszałek Lyautey), od 1917 elektryfikowanych (pierwsza linia Kourigha – Casablanca dla transportu fosfatów; 56% sieci w połowie lat 30.); 1935 otwarcie połączenia Oran – Fez;
1908 – Tunezja: elektryfikacja kolei Tunis – Al-Marsa (na odcinku zamiejskim trzecia szyna; kolej TGM); kolej klasy „interurban”;
1910 – pierwsza kolej w Ugandzie: kolej Jinja (Jezioro Wiktorii) – Namasahali (Jez. Kioga); linia połączona z koleją Kenii 1928 w Nakuru (trudne przejście przez Highlands of Kenya Nakuru – Eldoret); Kenya & Uganda Rly., tor metrowy;
1916 – po utworzeniu Związku Południowej Afryki (1910), konsolidacja kolei Central South African Rlys.^[1], Cape Government Rlys. oraz Natal Government Rlys. w państwową South African Railways and Harbours (SAR&H);
1917 – Etiopia: ukończenie kolei Dżibuti – Addis Abeba; CF Franco-Ethiopien de Jibuti à Addis Abeba; tor metrowy, maks. nachylenie 3%;
1918 – Kongo Belgijskie: ukończenie CF du Bas Congo au Katanga na trasie Sakania (granica z Rodezją) – Elisabethville – Bukama (rzeka Kongo), służącej do skomunikowania Katangi (kopalnie miedzi); tor 1067 mm; kolej przedłużona 1928 w kierunku stolicy do Port Francqui nad rzeką Kasai (odcinka do Léopoldville nie zbudowano nigdy); podróż z Elisabethville do Port Franqui trwała trzy dni (1584 km), po czym parowiec płynął do Leopoldville osiem dni;
1925 – Południowa Afryka: elektryfikacja linii Glencoe – Pietermaritzburg (=3000 V); 1936 ukończenie elektryfikacji do Durbanu i Harrismith; potem elektryfikacja Glencoe – Johannesburg;
1927 – Południowa Afryka: początek elektryfikacji sieci podmiejskiej Kapsztadu;
1904-1929 – Angola: budowa Kolei Benguelskiej (Lobito – Teixeira de Sousa; Caminho de Ferro de Benguela), służącej wywozowi surowców z Katangi; tor 1067 mm; od 1931 połączenie z koleją Konga Belgijskiego; bezpośrednie pociągi Lobito – Lourenço Marques (w Mozambiku) potrzebowały ośmiu dni na pokonanie trasy [2]; kolej straciła znaczenie po wojnie domowej w Angoli (1975-2002);
lata 20. XX wieku – Maroko: budowa normalnotorowej sieci kolejowej (koleje wąskotorowe, o niskich standardach technicznych, istniały od 1908) pod patronatem marszałka Lyauteya, francuskiego administratora wojskowego; 1934 połączenie z siecią algierską pod Wadżdą; część sieci zelektryfikowano jeszcze przed II wojną światową;
1924-34 – Kongo Francuskie: budowa CF Congo-Océan (CFCO) między Pointe-Noire i Brazzaville (502 km; tor 1067 mm) na północnym brzegu rzeki Kongo dla ominięcia odcinka nienadającego się do nawigacji;
ok. 1930 – Algieria: elektryfikacja linii normalnotorowej Bonê (późn. Annaba) – Oued Kheberit (=3000 V), którą prowadzono ciężki ruch towarowy z kopalń fosfatów; przed elektryfikacją 700-tonowe pociągi prowadzono nawet dziesięcioma parowozami; [3]
1936 – Madagaskar: otwarcie kolei Fianarandoa Cote Est (FCE) Manakara – Fianarandsoa, jednej z najbardziej stromych kolei na świecie (tor metrowy);
1937 – Erytrea: włoscy okupanci budują dla przewozu towarów napowietrzną kolej linową Massawa – Asmara (ok. 60 km); zniszczona 1942(?); [4]
...
1959 – Gabon/Kongo: otwarcie COMILOG, najdłuższej na świecie kolei linowej do transportu rudy manganowej z Moandy (Gabon) do Mbindy (Kongo), dokąd podciągnięto gałąź kolei CFCO; długość 76 km; kolej zamknięto 1986 po otwarciu kolei Transgabonais;
...
1976 – Kolej Tanzania – Zambia (TAZARA), budowana przez Chińczyków między Dar-es-Salaam i Kapiri Mposhi; tor 1067 mm dla połączenia z siecią krajów południowoafrykańskich;
po 1977 – RPA: elektryfikacja nowo zbudowanej linii Sishen – Saldanha Bay, służącej do wywozu rudy żelaza; prąd ~50 kV 50 Hz; obecnie kolej Orex;
1974-86 – Gabon: budowa kolei Transgabonais (Libreville) Owando – Franceville (648 km); tor normalny, prędkość maksymalna poc. pasażerskich 80 km/h, towarowych 60 km/h; jej budowa omal nie zrujnowała kraju; kolej głównie przewozi surowce na eksport, ale stanowi też ważną linię transportu publicznego; eksploatacja jest deficytowa; 1999 – prywatyzacja kolei;
...
1985 – otwarcie pierwszej linii tramwaju szybkiego w Tunisie (tzw. Métro-Léger); jedyny nowoczesny system tramwajowy w Afryce;
...
1990 – Południowa Afryka: komercjalizacja kolei – utworzenie spółki publicznej Transnet (w miejsce SAR&H), z działem Spoornet odpowiedzialnym za przewozy towarowe i dalekobieżne oraz Metrorail (przewozy aglomeracyjne);
...
2003 – Senegal i Mali: przekazanie Kolei Dakar – Niger spółce Transrail zarządzanej przez kapitał kanadyjski.

Przypisy[edytuj]

↑ Central South African Rlys. powstały 1902 m.in. z sieci NZASM po podbiciu przez Brytyjczyków Republiki Południowoafrykańskiej (Transwal) i Wolnego Państwa Oranje w Wojnie Burskiej.