Itzcuintlipotzotli
 |
Ten artykuł dotyczy stworzenia, którego istnienia nie potwierdza współczesna zoologia. |
| ||
| Inne nazwy | yzi-cuinte potzotli, ytzeuinte porzotli, itzeuinte potzotli, itzcuinte-potzoli, itzcuintepotzotli | |
| Pierwsze doniesienia | 1651 rok | |
| Oficjalny status | Kryptyda | |
| Miejsce rzekomego występowania | Meksyk | |
Itzcuintlipotzotli to tajemnicze stworzenie, które stało się przedmiotem zainteresowania kryptozoologów, przyrodników (na przykład Aleksandra Humboldta[1][2] czy Georges-Louisa Leclerc de Buffona[3]), kynologów, antropologów oraz badaczy mitologii[4][5][6][7][8][9]. Na początku 20. wieku zaczęło ponownie przybierać znaczenie narodowo-symboliczne[10][11][12].
Pochodzenie nazwy[edytuj]
Słowo itzcuintlipotzotli pochodzi z języka náhuatl, ale badacze sprzed XX wieku, niewładający tym językiem, często przekręcali tę nazwę (patrz niżej). Termin ten składa się z następujących morfemów:
- itzcuint: oznacza "pies" w języku nahuatl[13]. Ten morfem jest często używany w nazwach różnych ras psów, które były obecne w kulturze prekolumbijskiej, na przykład xoloitzcuintle, znany w Polsce jako „nagi pies meksykański”
- tepotzot: oznacza "garb"[14][15][16]
- -tli-: jest infiksem absolutywu, który w języku nahuatl wskazuje na przynależność lub cechę, a w połączeniu z pozostałymi morfemami tworzy termin, który w wolnym tłumaczeniu to „garbaty pies”[17][18][19].
Opis stworzenia[edytuj]
_(page_514_crop).jpg)
Jest to zwierzę, które po raz pierwszy zostało wymienione w 1651 roku przez Francisco Hernándeza de Toledo w jego Rerum medicarum Novae Hispaniae thesaurus[20][21]. Zostało ponownie przypomniane w 1780 roku za sprawą książki Historia Starożytna Meksyku pióra jezuity Francisca Javiera Clavijero[22][23]. Zwierzę zamieszkiwało podobno obszar zamieszkiwany przez Tarasków w stanie Michoacán w zachodnim Meksyku. W latach 1960 odrzucone jako karykatura, może faktycznie ilustrować fenotyp związany z mutacjami w genie kodującym miostatynę[21]. Jak to zwierzę później opisywali niemieccy kynologowie[24]:
Strona Szablon:Cytat.css nie ma żadnej zawartości.
Z jego [Francisca] nieporadnego i niewątpliwie zniekształconego rysunku, a także z kilku słów je wyjaśniających, widzimy, że był to pies całkowicie bezwłosy, gruboskórny, charakteryzujący się stosunkowo małą głową, dość długą, szeroką, i prawie całkowicie opadające uszy, bardzo krótką szyję i mocno zakrzywiony grzbiet, co sprawiało wrażenie garbusa. Mówi on, że ogon jest raczej krótki i opadający, a liczbę sutków podaje jako tylko sześć. Kolor skóry tego psa miał być czerwono-żółty z czarniawymi plamami, ale kufa, czoło, łuki oczu, nogi i ogon były opisywane jako białawe.
.png)
Późniejsza wzmianka o itzcuintlipotzotli pochodzi z opublikowanej w 1843 r. książki Życie w Meksyku Amerykanki Frances Calderón de la Barca, która opisuje martwe zwierzę wiszące na haku przy drzwiach gospody w dolinie Guajimalco[26]:
Strona Szablon:Cytat.css nie ma żadnej zawartości.
Na haku przy wejściu wisiała, wraz z różnymi innymi martwymi zwierzętami, tchórzami, łasicami itp., najbrzydsza istota, jaką kiedykolwiek widziałam. Wyglądała jak gatunek psa, z garbem, głową jak wilk, i bez szyi - prawdziwy potwór. Z tego co sądzę, to musiał być itzcuintepotzotli, wspomniany przez niektórych dawnych meksykańskich pisarzy. Ludzie przynieśli go do [tego] domu i zabili z powodu jego dzikości. Ta gospoda stoi w dolinie Guajimalco i jest oddalona o ligę drogi od Desierto.
Przekręcanie nazwy[edytuj]
Z powodu nieznajomości języka, w literaturze niemieckiej, hiszpańskiej czy anglojęzycznej nazwa itzcuintlipotzotli bywała często przekręcana na „yzi-cuinte potzotli", „itzcuintepotzotli”, „ytzeuinte porzotli", „itzeuinte potzotli”, „itzcuinte-potzoli”[27][24][1][28], lub omawiana: perro mechoacanense (z Michoacán)[29] itp.
Przypisy[edytuj]
- ↑ 1,0 1,1 Charles Hamilton Smith, William Jardine, The natural history of dogs : canidae or genus canis of authors ; including also the genera hyaena and proteles, Edinburgh : W.H. Lizars, 1839, s. 136 [dostęp 2024-09-11], Cytat: PLATE IV. This race of dogs, for a long time only known from a wretched figure published by Recchi in the work of Femandes, remains still to be fully made out. Recchi says, his specimen was called Yzi-cuinte potzotli; Fernandes gave it the name of Michua canens ; while that of Alco, accord- ing to Buffon, was generieal. We may ob- serve, in passing, that these names seem all to contain an old designation of dog belonging to the tongues of the old world. The small head, short neck, and very bulky body of the old figure, have not since been recognised ; and Humboldt viewed the Alco to be of the shepherd-dog race..
- ↑ Steppes and Deserts [w:] Alexander von Humboldt, Aspects of Nature, in Different Lands and Different Climates; with Scientific Elucidations, Lea and Blanchard, 1849, s. 100 [dostęp 2024-09-11] (ang.).
- ↑ George Louis Leclerc, [Histoire naturelle. English]. Barr's Buffon. Buffon's Natural history, containing a theory of the earth, a general history of man, of the brute creation, and of vegatables, minerals, &c. From the French. With notes by the translator. 1792: Vol 9, 1792, s. 197 [dostęp 2024-09-11].
- ↑ Desmond Morris, Dogs: The Ultimate Dictionary of over 1,000 Dog Breeds, Trafalgar Square Books, 2008, s. 590, ISBN 978-1-57076-410-3 [dostęp 2024-09-11].
- ↑ John Richardson i inni, The museum of natural history; being a popular account of the structure, habits, and classification of the various departments of the animal kingdom: quadrupeds, birds, reptiles, fishes, shells, and insects, including the insects destructive to agriculture, New York, J. S. Virtue, 1877, s. 60 [dostęp 2024-09-11], Cytat: Of the three different species of Dog included by Fernandez, in History of the Animals of New Spain, ... the generic name Alco, Button, rejecting at once the hairless Dog, identical with the Bald Turk of the Old Continent, admits readily the species called Ytzcuinte potzotli — a Dog, short-necked in an unusual degree, and humped in shape, with silky hair ....
- ↑ Cálculo de la población canina en la Ciudad de México, determinación de sus condiciones de atención y destino, scholar.google.com [dostęp 2024-09-11], Cytat: De la raza canina conocida como "Pelón Mexicano" se han encontrado dibujos en corteza de árbol que segun expertos corresponden a las variedades Xoloitzcuintli, Itzcuintlipotzotli y Tepeltzcuintli, estos eran perros inofensivos, carentes de pelo, de talla pequeña y sólo emitian largos aullidos....
- ↑ Georgo M, Eberhart, Mysterious Creatures, 2002, s. 252 [dostęp 2024-09-11] (ang.).
- ↑ Guide to Mysterious and Legendary Creatures [dostęp 2024-09-11].
- ↑ Raúl Valadez Azúa y Bernardo Rodríguez Galicia, EL PERRO Y LA CIVILIZACIÓN MESOAMERICANA: ANÁLISIS Y CONTRASTE ENTRE PENSAMIENTO ANTROPOLÓGICO TRADICIONAL Y CONOCIMIENTO CIENTÍFICO ACTUAL, Instituto de Investigaciones Antropológicas, 15 lutego 2013, s. 3.
- ↑ María Leticia Briseño Maas, Eduardo Bautista Martínez, Arte, educación y diversidad transcultural: prácticas creativas, identidades y conocimientos comunitarios, 2021, s. 240, ISBN 978-607-8815-07-4, Cytat: El periodo posrevolucionario en México, que abarca aproximadamente de 1920 a 1940, se caracterizó por un discurso político oficial que enfatizó el nacionalismo y que pretendía unificar un país multicultural, a la vez que legitimó a las nacientes estructuras de poder. Durante el proceso, los hechos y personajes históricos frecuentemente fueron resignificados en el imaginario colectivo, alejándose de la fidelidad histórica (Pérez Monfort, 2003). ... De hecho, algunas categorías, por ejemplo, el perro jorobado llamado itzcuintepozotli, posiblemente no se refieren a entidades biológicas tangibles, sino que podrían responder a términos simbólicos o bien a una traducción o interpretación incorrectas. Lo único cierto es que, desde la perspectiva de la sociedad urbana mexicana de inicios y mediados del siglo xx, estas descripciones etnohistóricas fueron algunas de las primeras evidencias acerca de la existencia de una misteriosa “raza” de perro mexicano sin pelo.
- ↑ Mercedes De la Garza, El perro como símbolo religioso entre los mayas y los nahuas, „Estudios de Cultura Náhuatl”, 27, 20 grudnia 1997, s. 111–133, ISSN 0071-1675 [dostęp 2024-09-11], Cytat: a Nahua dobrze wiedzieli, że ten pies jest anormalny, stąd nazwa xoloitl-cuintli, ponieważ xolo oznacza... xolo to garbusy, krasnoludy i wszystko, co podwójne, takie jak bliźnięta, które uważano za nienormalne. Z tego powodu brat bliźniak Quetzalcóatla, który jest właśnie psim bogiem i o którym porozmawiamy później, nazywa się Xólotl. (hiszp.).
- ↑ Raúl Valadez Azúa, Blanca Paredes Gudiño, Bernardo Rodríguez Galicia, Entierros de Perros descubiertos en la antigua ciudad de Tula, „Latin American Antiquity”, 10 (2), 1999, s. 180–200, DOI: 10.2307/972202, ISSN 1045-6635, JSTOR: 972202 [dostęp 2024-09-11], Cytat: leer la descripcion del perro jorobado {pies garbaty} o el aspecto fiero del … de perros jorobados {dzika natura ... garbatych psów) (ang.).
- ↑ itzcuintli. | Nahuatl Dictionary, nahuatl.wired-humanities.org [dostęp 2024-09-11].
- ↑ tepotzotli. | Nahuatl Dictionary, nahuatl.wired-humanities.org [dostęp 2024-09-11].
- ↑ tepotzotli (MH545r) | Visual Lexicon of Aztec Hieroglyphs, aztecglyphs.wired-humanities.org [dostęp 2024-09-11].
- ↑ tepotzotli - Gran Diccionario Náhuatl, gdn.iib.unam.mx [dostęp 2024-09-11].
- ↑ Mexico. Museo Nacional de Historia Natural, Sociedad Mexicana de Historia Natural, La Naturaleza, México : Impr. de Ignacio Escalante, 1870, s. 466 [dostęp 2024-09-11], Cytat: „itzcuintli potzotli to meksykańskie słowo odpowiadające canis giber, od tego samego Hernándeza, i hiszpańsku perro gíbaro, czyli [piesek] garbaty, od łacińskiego giber. To zwierzę, tak małe i tak nieszkodliwe w warunkach domowych, bywało wyjątkowo gburowate i przerażające na wolności...”.
- ↑ Biblioteka Jagiellońska, Druckfahnen des ersten Bandes der dritten Ausgabe der Ansichten der Natur (Ansetzungssachtitel von Bearbeiter/in), 1846 [dostęp 2024-09-11].
- ↑ Mackenzie Cooley, The Perfection of Nature: Animals, Breeding, and Race in the Renaissance, University of Chicago Press, 11 listopada 2022, ISBN 978-0-226-82227-3 [dostęp 2024-09-11], Cytat: Based on Hernández's notes and a drawing, Faber later described the ytzcuinteporzotli (to standardize the orthography itzcuintepotzohtli, literally a "dog-like hunchback") as the Mexican domesticated dog. (ang.).
- ↑ Francisco Hernández i inni, Rerum medicarum Novae Hispaniae thesaurus, seu, Plantarum animalium mineralium Mexicanorum historia, Romae : Ex typographeio Vitalis Mascardi, 1651, s. 466 [dostęp 2024-09-11], Cytat: Ytzcuinteporzolli , Canis Mexicana. 466..
- ↑ 21,0 21,1 Valentina Segura National Scientific and Technical Research Council Madeleine Geiger Naturmuseum St.Gallen Tesla A. Monson Western Washington University David A. Flores Fundación Miguel Lillo, Biological and cultural history of domesticated dogs in the Americas, 2022, Cytat: -"Canis mexicana" [INZUINTEPORZOTLI], a domestic dog with peculiar humps and apparent muscle hypertrophy, as depicted in 1651 by Hernández in his Rerum medicarum Novae Hispaniae thesaurus (Hernández 1992). Previously dismissed as a caricature (Ueck 1961), it may actually illustrate a phenotype associated with mutations in the myostatin gene..
- ↑ Francesco Clavigero's "History of Mexico" (1806 ed.) Vol. I, olivercowdery.com [dostęp 2024-09-11], Cytat: The Itzcuintapolzotli, or hunch-backed dog, is as large as a Maltesan dog, the skin of which is varied with white, tawny, and black. Its head is small in proportion to its body, and appears to be joined directly to it on account of the shortness and greatness of its neck; its eyes are pleasing, its ears loose, its nose has a considerable prominence in the middle, and its tail so small, that it hardly reaches halfway down its leg; but the characteristic of it is a great hunch which it bears from its neck to its rump. The place where this quadruped most abounds is the kingdom of Michuacan, where it is called Ahora ....
- ↑ Historia antigua de México | Francisco Javier Clavijero, s. 174 [dostęp 2024-09-11] (hiszp.).
- ↑ 24,0 24,1 Leopold Joseph Franz Johann Fitzinger, Der Hund und seine Racen. Naturgeschichte des zahmen Hundes, seiner Formen, Racen und Kreuzungen, Tübingen, Verlag der H. Laupp'schen Buchhandlung, 1876, s. 272 [dostęp 2024-09-11], Cytat: ... eigen geweſen ſein mochte, beſteht in der abweichenden Färbung der Haut, welche aber wohl ebenſo wie beim ägyptiſchen Hunde (Canis caraibaeus, aegyptius), röthlich- oder bräunlich-fleiſchfarben war. Bei den alten Mexikanern war dieſer Hund unter dem Namen Ytzeuinte porzotli oder potzotli bekannt..
- ↑ Soustelle, Jacques, El universo de los aztecas, ISBN 978-607-16-0914-4.
- ↑ Madame (Frances Erskine Inglis) Calderón de la Barca, Life in Mexico, 1 listopada 2005 [dostęp 2024-09-11] (ang.).
- ↑ Mexico. Museo Nacional de Historia Natural, Sociedad Mexicana de Historia Natural, La naturaleza, México : Impr. de Ignacio Escalante, 1870, s. 64 [dostęp 2024-09-11].
- ↑ Drouin de Bercy, L'Europe et l'Amérique comparées; [dostęp 2024-09-11], Cytat: Linnée au contraire, confond le Chienmuel avec y Itzcuinte-potzoli , espèce de chien encore assez imparfaitement décrite, et qui se distingue ....
- ↑ MARILYN STEPHANY ESPINOSA GUERRERO, EL PERRO EN EL CONTEXTO FUNERARIO DE LA TRADICIÓN DE TUMBAS DE TIRO DE COLIMA, UNIVERSIDAD AUTÓNOMA DEL ESTADO DE HIDALGO, INSTITUTO DE CIENCIAS SOCIALES Y HUMANIDADES, 2016, s. 34, Cytat: Por esta razón podemos decir que itzcuintepozotli o mechoacanense se trata de un mismo perro ... Así mismo efectúa una descripción del itzcuintepozotli (perro corcovado) o mechoacanense, muy parecida a la que efectúa Hernández, en la que además de coincidir en sus características físicas, se menciona que este perro, derivaba su nombre a la región donde nace “el reino de Michuacán”. Es importante señalar que el término “giboso” o “corcovado” es utilizado para señalar que tiene una joroba..
This article "Itzcuintlipotzotli" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:Itzcuintlipotzotli.
