Męska dominacja językowa
Męska dominacja językowa – zjawisko socjolingwistyczne polegające na uprzywilejowaniu męskiego rodzaju gramatycznego (maskulinatywów) w słownictwie, słowotwórstwie, gramatyce oraz frazeologii. Zjawisko to przejawia się w wielu językach i przybiera różny stopień nasilenia; szczególnie wyraźnie obserwowalne w języku polskim[1][2], zostało skrytykowane przez liczne organizacje międzynarodowe, m.in. przez UNESCO[3] i Radę Europy[4].
Przykłady w języku polskim[edytuj]
- Zwroty adresowane do anonimowego odbiorcy – forma 2 os. lp. czasownika – przybierają zwykle rodzaj męski, na przykład: „Czy skorzystałeś już z nowej promocji?”; „Właśnie Ty możesz zostać zwycięzcą”; „Bądź szybszy od innych!”.
- Nazwy zawodów czy członków innych grup społecznych – często są pozbawione neutralnego żeńskiego odpowiednika lub żeńskie odpowiedniki nie są przyjęte w języku jako formy standardowe[5] (np.: minister, pediatra). Zaś jeśli istnieje ogólnie przyjęta forma żeńska zawodu, to i tak jest używana tylko, gdy wiemy, że dana osoba jest kobietą (np. formy lekarz, nauczyciel może oznaczać zarówno mężczyznę wykonującego odpowiednią profesję, jak i ogólnie zawód, ale formy lekarka, nauczycielka odnosi się wyłącznie do kobiety). Istnieją pewne wyjątki zawodów kojarzonych głównie z kobietami, np. pielęgniarka, położna, gdzie dominującą formą jest forma żeńska. Przyjmuje się wtedy brak formy męskiej[5] albo ustala pewne formy (tutaj odpowiednio: pielęgniarz, położny)[6].
- Czasowniki w drugiej osobie liczby mnogiej w czasie przeszłym występują tylko w rodzaju męskoosobowym i niemęskoosobowym, czyli nie odzwierciedlają różnicy między grupą wyłącznie mężczyzn a grupą mieszaną mężczyzn i kobiet, na przykład „Zgromadziliśmy się tu”; „Powinniście to przemyśleć”[7].
- Niektóre terminy odnoszące się do grupy mężczyzn i kobiet są androcentryczne, na przykład dziadkowie to dziadek i babcia.
Przykłady w języku angielskim[edytuj]
- Terminy odnoszące się do całości populacji posiadają męski rdzeń. Najbardziej typowym przykładem jest tu wyraz man, znaczący człowiek lub mężczyzna (ale nie – kobieta), oraz jego pochodne np. mankind znaczący ludzkość. Innym przykładem jest wyraz guys, w liczbie mnogiej oznaczającej grupę mężczyzn i kobiet, ale w liczbie pojedynczej – tylko mężczyznę.
- Wiele nazw zawodów albo funkcji społecznych to wyrazy kończące się na -man, np. policeman czy chairman – użycie tych terminów sugeruje, że osoba pracująca jest mężczyzną (ang. man)[potrzebny przypis]. W niektórych przypadkach dla nazwy zawodu zakończonego -man przyjęła się analogiczna nazwa zakończona na -woman, np. businessman → businesswoman.
Jednakże samo ang. man pochodzi z pragermańskiego *man(n)ô, *manz, i na przestrzeni wieków często oznaczało „członka społeczeństwa, ludzkości”[8], nienacechowanego płciowo, więc mamy tu do czynienia z przesunięciem znaczenia (semantycznym) tego rdzenia.
Przykłady w języku hiszpańskim[edytuj]
Wiele terminów odnoszących się do grupy mężczyzn i kobiet jest androcentryczna, np. słowo padres, znaczące rodzice, jest formą mnogą od padre – ojciec.
Podsumowanie[edytuj]
Badania lingwistyczne wielu języków (w tym polskiego) wykazują, że gramatyczny rodzaj męski używany w funkcji generycznej powoduje u odbiorców skojarzenia z płcią w kierunku męskim, utrudniając skojarzenia z płcią żeńską[1][2]. W opinii części językoznawców[według kogo?] zadaniem języka nie jest dokładne odzwierciedlanie rzeczywistości, lecz co najwyżej jej niedokładne odwzorowanie z wykorzystaniem konwencji znaków i symboli. Ci sami językoznawcy[kto?] apelują, aby nie szukać w języku sprawiedliwości, lecz starać się, aby był logiczny i wygodny[9].
Zobacz też[edytuj]
Przypisy[edytuj]
- ↑ 1,0 1,1 Bojarska, Katarzyna. (2011). Wpływ androcentrycznych i inkluzywnych płciowo konstrukcji językowych na skojarzenia z płcią. Studia Psychologiczne, 49(2), 53–68. doi:10.2478/v10167-011-0010-y.
- ↑ 2,0 2,1 Bojarska, Katarzyna (2012). Responding to lexical stimuli with gender associations: A Cognitive–Cultural Model. Journal of Language and Social Psychology. doi:10.1177/0261927X12463008.
- ↑ http://unesdoc.unesco.org/images/0011/001149/114950mo.pdf (ang. • fr.).
- ↑ Zalecenie nr R (90) 4 Komitetu Ministrów Rady Europy dla państw członkowskich w sprawie eliminacji seksizmu z języka, przyjęte w dn. 21 lutego 1990 r.
- ↑ 5,0 5,1 Ester Michejdová, Etykieta językowa w polskim i czeskim dyskursie, Olomouc 2017, s. 56. Błąd rozszerzenia cite: Nieprawidłowy znacznik
<ref>; nazwę „Etykieta językowa” zdefiniowano więcej niż raz z różną zawartością - ↑ Położna i pielęgniarka jako mężczyźni - Poradnia językowa PWN, sjp.pwn.pl [dostęp 2023-01-02] (pol.).
- ↑ Gramatyka nas dyskryminuje – artykuł Anny Freczkowskiej. feminoteka.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-05-30)]..
- ↑ Guus Kroonen, Etymological dictionary of Proto-Germanic, Leiden [etc.: Brill, 2013, ISBN 978-90-04-18340-7, OCLC 1014648817 [dostęp 2021-12-09].
- ↑ Poradnia językowa PWN. poradnia.pwn.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-04)]., prof. Marek Łaziński.
This article "Męska dominacja językowa" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:Męska dominacja językowa.
