Neutratyw

Neutratyw (liczba mnoga: neutratywy) – innowacja językowa, neutralna płciowo forma rzeczownika, najczęściej derywat, powstała analogicznie do feminatywów oraz maskulatywów. Neutratywy tworzone są w wyniku mocji.

Neutratywy są używane przez osoby niebinarne. Przykłady neutratywów to: aktywiszcze, dziennikarze, studencie, rzecznicze, położne, filoloże, doktorum. Funkcję neutratywów mogą spełniać też istniejące już słowa: dziecko (zamiast: córka/syn), rodzic (zamiast: matka/ojciec).

Geneza powstania neutratywów

Wydzielenie takiej klasy leksemów jest rezultatem oddolnej pracy zarówno osób zajmujących się aktywizmem LGBTQ+, jak i analizy języka używanego przez polskojęzyczne osoby niebinarne. Jest to także jako krok w stronę odejścia od męskiej dominacji językowej.

Tworzenie form neutralnych płciowo jest odpowiedzią na to, że w polszczyźnie brakuje słów neutralnych płciowo potrzebnych do określania się przez osoby niebinarne. Brak ten jest zauważany przez osoby zajmujące się tą tematyką naukowo.

O problematyce pisała m.in. Bożena Żmigrodzka w 2016 roku:

(...) w dyskusjach porusza się zagadnienia związane z problemami identyfikacji płciowej, niezgodności płci biologicznej z płcią kulturową, zmiany płci, wielości orientacji seksualnych, a także, poddawane obserwacji już w dyskursie feministycznym, zagadnienie nierównego traktowania płci męskiej i żeńskiej przez języki naturalne […], do czego dochodzą – nie zawsze zgodne z dotychczasowymi feministycznymi propozycjami manifestowania płci w języku – problemy językowe osób niemieszczących się w dychotomicznym podziale na płeć męską i żeńską.

Powstanie i działalność Rady Języka Neutralnego

23 lipca 2020 roku powstała nieoficjalna organizacja zajmująca się aktywizmem koncentrującym się właśnie na języku polskojęzycznych osób niebinarnych – Rada Języka Neutralnego , prowadząca portal zaimki.pl oraz profile w mediach społecznościowych pod nazwą Słownik Neutratywów Języka Polskiego. O zapotrzebowaniu na inicjatywę tego typu może świadczyć jej popularność. Statystyki pokazują, że stronę miesięcznie odwiedza 19 700 osób, generując 28 500 wyświetleń, a łączna liczba utworzonych wizytówek wynosi 16 300. Projekt rozrósł się do siedemnastu wersji językowych, których łączne wyświetlenia to 3 300 000 na miesiąc. (Dane pochodzą z listopada 2023).

Niebinarny Spis Powszechny

W 2021, 2022 oraz 2023 roku Rada Języka Neutralnego przeprowadziła Niebinarny Spis Powszechny wzorowany na anglojęzycznym Gender Census badającym język osób niebinarnych oraz poszukujących swojej tożsamości. W 2021 roku w badaniu wzięło udział 2211 osób, w 2022 roku – 1816 osób, a w 2023 roku – 3022 osób niebinarnych i poszukujących.

Wśród pytań Niebinarnego Spisu Powszechnego pojawiło się także pytanie o używane formy rzeczownikowe. W 2021 roku korzystanie z neutratywów zadeklarowało 12,1% osób ankietowanych, w 2022 roku – 14,3%, a w 2023 roku – 11,7%.

Możliwe, że pula osób korzystających z neutratywów byłaby większa, gdyby nie czynniki zewnętrzne.

W zeszłym roku po raz pierwszy zapytałośmy osoby respondenckie, co sprawia, że nie używają na co dzień niestandardowych form rodzajowych. (...) Najczęściej podawaną przyczyną niedecydowania się na „niebinarne” formy był strach przed transfobią/enbyfobią – 60,3% (-2,4 p.p.). 33,5% (-2,6 p.p.) osób podało, że ciężko im się przyzwyczaić do niestandardowego języka. Co smutne, aż 41,4% (-4,7 p.p.) osób jako powód podało strach przed stygmatyzacją z powodu „niepoprawnego” języka. W tym roku dodałośmy odpowiedź „nie jestem wyoutowanx”, którą zaznaczyło 40% badanych osób.

W komentarzach do odpowiedzi dodawanych przez część osób respondenckich pojawiały się też wypowiedzi takie jak: „nie chcę żeby ludzie bali się ze mną rozmawiać bo nie wiedzą jak się zwrócić”, „Nie chcę robić zamieszania a wiem, że nawet jeśli ktoś ma dobre intencje, mogę wprowadzić tą osobę w dyskomfort, bo będzie się bać że popełni błąd”, „nie chcę «utrudniać» ludziom życia”, „innym trudno się ich [niestandardowych form] używa”, „Nie chce robić innym problemu swoją tożsamością”, „nie chcę sprawiać trudności innym ani wprowadzać zamieszania”.

Neutratywy w tekstach naukowych

W październiku 2020 roku dr Małgorzata Majewska wygłosiła na zorganizowanej przez Instytut Dziennikarstwa, Mediów i Komunikacji Społecznej Uniwersytetu Jagiellońskiego konferencji „WIEDZA – KOMUNIKACJA – DZIAŁANIE. W procesie zmian” referat zatytułowany „Neutratywy jako wyzwanie dla mediów”. Wchodził on w skład panelu „Jednostka, postać, osoba. Człowiek w mediach”.

Miesiąc później istnienie neutralnych form rzeczownikowych (bez użycia słowa „neutratyw”) odnotowała dr hab. Anna Wileczek, prof. UJK w podsumowaniu plebiscytu na Młodzieżowe Słowo Roku 2020: [Młodzież] dokonuje jednoznacznej identyfikacji osób – od neutralnych: typiarz/ typiara/, ziombal/ ziomówa oraz „neutratywnie” motywowanego ziomczę (...).

W lutym 2022 roku terminem „neutratyw” posłużyła się dr Agata Hącia w Poradni językowej Uniwersytetu Warszawskiego: Szanowna Pani, pyta Pani o dwie rzeczy: o słowo nazywające osoby niebinarne płciowo oraz o sposób zwracania się do nich. Jeśli chodzi o pierwszą sprawę, to kilka takich form notuje witryna Zaimki.pl. Spośród neutratywów są to: panie, panio, pan, państwo, pano (...).

Językowi neutralnemu płciowo oraz niebinarnemu poświęcone zostały teksty „Językowe wykładniki niebinarności płci w polszczyźnie. Część 1: Wprowadzenie do problematyki i próba systematyzacji” dr Aleksandry Walkiewicz oraz Językowe wykładniki niebinarności płci w polszczyźnie. Część 2: Innowacje a system i tendencje rozwojowe” dr hab. Małgorzaty Gębki-Wolak. Oba zostały opublikowane w „Pracach Językoznawczych” XXIV/1 2022.

W obu tekstach pojawiają się fragmenty poświęcone neutratywom:

• Stronę zaprojektowano z dużą starannością, biorąc pod uwagę zarówno potrzeby komunikacyjne społeczności LGBTQ+, jak i specyfikę gramatyczną polszczyzny. Przedstawiono tam propozycje dotyczące różnych części mowy (rzeczowników, por. m.in. osobatywy, dukatywy, neutratywy; zaimków, m.in. dukaizmy, kombinacje istniejących zaimków, neozaimki; czasowników, por. zabieg splittingu, różne rozwiązania graficzne typu będziesz m*gł* oraz formy rodzaju neutralnego zakończone na -łom, łoś; przymiotników, por. np. onu jest miłe, onx jest miłx) (Aleksandra Walkiewicz)

• Użycie neutratywów można by też zaliczyć do środków pozwalających podkreślać niebinarność płciową. W takim ujęciu rzeczowniki typu aktorze nie tyle zastępowałyby istniejące już leksemy aktor / aktorka, lecz zostałyby dodane do zasobów leksykalnych języka jako trzecie możliwe rozwiązanie (Aleksandra Walkiewicz)

• Neutratywy zostały uwzględnione dwukrotnie, jako wykładniki niebinarnej i neutralnej wartości kategorii płci. Ze sposobu prezentacji tych środków na stronie zaimki.pl nie wynika bowiem jasno, czy stanowią one element w szeregu wartości męska – żeńska – niebinarna, np. piosenkarz – piosenkarka – piosenkarko/ piosenkarcze, czy raczej należy je traktować jako środki językowe nienacechowane pod względem płci, które całkowicie miałyby zastąpić istniejące rzeczowniki (Małgorzata Gębka-Wolak)

• Z perspektywy komunikacji najważniejsze jest zaś to, że wariantywne neutratywy – podobnie jak wiele innych środków swoistych dla omawianej koncepcji – pozostają względem siebie w dystrybucji fakultatywnej. O wyborze decyduje użytkownik języka, zgodnie ze swoimi preferencjami (Małgorzata Gębka-Wolak).

O językach używanym przez osoby niebinarne naukowczynie mówiły także w wywiadzie „U progu językowej rewolucji” opublikowanym na Portalu Informacyjnym Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu.

Dr hab. Małgorzata Gębka-Wolak, prof. UMK: Neutratywy, w tym zaimki, są używane przede wszystkim w mediach społecznościowych, komunikatorach oraz na platformach streamingowych i w grach. Nie wydaje mi się natomiast, by mocno wychodziły poza ten obszar. Owszem, od czasu do czasu są notowane w prasie. Drugie ich źródło to literatura, w szczególności tłumaczenia z języka angielskiego. Można by pokusić się o następującą analogię: tak jak w dawnych czasach drukarze przyczynili się do uproszczenia polskiej ortografii, tak dziś tłumacze przyczyniają się do upowszechnienia neutratywów. To dzięki literaturze formy te przekraczają granice odmiany środowiskowej i stają się znane szerszemu gronu odbiorców.

Dr Aleksandra Walkiewicz: Opór dotyczący wprowadzania do języka nowych form splata się często z wątpliwościami dotyczącymi samej niebinarności, o której w polskiej przestrzeni publicznej nie mówiło się dotychczas wystarczająco często. Jeśli chodzi o język, trudniejsze do zaakceptowania dla szerszej publiczności okazują się zwykle te formy i mechanizmy, które dotychczas nie istniały w systemie, a więc w tym wypadku m.in. neutratywy (nowo utworzone rzeczowniki neutralne płciowo, np. autorze zamiast autor/autorka, abonencie zamiast abonent/abonentka) czy zaimki niewystępujące wcześniej w polszczyźnie, np. onu/jenu, vono/vego itd. Zauważmy zresztą, że mianownik tych nowych form wygląda często jak znany nam wołacz form męskich, por. autorze, abonencie (mianownik, neutratyw) i autorze! abonencie! (forma wołacza rzeczowników autor, abonent). To może na początku utrudniać komunikację.

Termin „neutratyw” pojawia się także w prelekcji „Feminatywy, maskulinatywy, osobatywy, neutratywy, dukatywy – Kim jestem? O kim mówię? Do kogo mówię?” prof. Jolanty Tambor, w 114. odcinku podcastu Strefa Kultur Uniwersytetu SWPS zatytułowanym „Gość czy gościni? Feminatywy i neutratywy po polsku i po hiszpańsku”, w którym z dr Pauliną Nalewajko rozmawiają dr Maciej Jaskot i dr Katarzyna Grunt-Mejer; oraz w tekstach: „Niebinarność płciowa w języku polskim. Badanie pilotażowe” Szymona Miśka, „Niestandardowe formy rodzajowe w wybranych polskich tekstach literackich” Szymona Miśka oraz w pracy licencjackiej „Oddziaływanie języka na poczucie tożsamości płciowej osób niebinarnych” Matyldy Majewskiej.

Polskie Towarzystwo Seksuologiczne wydało stanowisko dotyczące sytuacji prawnej, zdrowotnej oraz społecznej osób transpłciowych, uwzględniając w nim osoby niebędące kobietami ani mężczyznami, a więc osoby niebinarne.

Specjaliści pomagający osobom transpłciowym powinni podczas swoich działań uwzględniać język używany przez te osoby do opisu własnej tożsamości, tak aby budować środowisko wolne od unieważniania, stygmatyzacji i dyskryminacji (...).

Na jakość życia osób transpłciowych silnie wpływa sposób, w jaki odnoszą się do nich inni. Ich doświadczenia w relacjach społecznych wyraźnie pokazują, jak ważne jest poszanowanie potrzeby każdego człowieka, by zwracano się do niego zgodnie z przeżywaną tożsamością, w tym tożsamością płciową. Dotyczy to między innymi przyjętej przez daną osobę formy imienia, form rodzajowych wypowiadanych wobec niej zdań, a także zwracania się do niej zwrotami typowymi wobec płci, w której psychologicznie funkcjonuje. […] Tożsamość płciowa – pojęcie to rozumiemy jako poczucie przynależności osoby do określonej płci, przeżywanie i identyfikowanie siebie jako kobiety, mężczyzny albo osoby innej płci.

Neutratywy w mediach

Częściej niż w pracach naukowych, termin neutratyw lub same neutratywy pojawiają się w mediach. Oto przykłady:

• Anna Rusak: Czym są neutratywy i dlaczego warto ich używać? „Aktorx” to nie „nowomowa”
• Dorota Łosiewicz: „Tęsknię za jenu śmiechem”, czyli o zmaganiach lewicowej rewolucji z gramatyką postpłciową
• Wojciech Szot: „Gdy jakieś kłiry to przeczytają, pomyślą, że to też o nich”. Polska literatura niebinarna
• Agnieszka Żądło: Wkurzająca maniera czy początek rewolucji? O co chodzi z zaimkami neutralnymi płciowo
• Anna Jastrzębska: „Języka nie skrzywdzisz, ale możesz skrzywdzić człowieka”. Andrea Vos i Anna Tess Gołębiowska o języku neutralnym płciowo
• Julia Grabania: „Nie jesteśmy kobietami ani mężczyznami”. Osoby niebinarne walczą o uznanie ich tożsamości
• Anna Rusak: Dlaczego Demi Lovato jest piosenkarko? Czyli jak mówić o osobach niebinarnych
• Maja Kozłowska: Aktywiszcze o Tęczowym Piątku. „Chcę, żeby nauczyciele nie musieli się bać” [WYWIAD]
• Bartek Chaciński: Konfrontacja języka z płcią
• Grzegorz Miecznikowski: Język inkluzywny, język neutralny, język niebinarny i feminatywy – jak język pomaga budować kulturę Diversity & Inclusion?
• Niko Graczyk: Niebinarność — czym jest? Mówi o niej coraz więcej gwiazd i innych osób publicznych
• Paulina Nodzyńska: Mamy lesbijki, gej katolik i „ono”. Czym są święta dla osób LGBTQ+? [WIDEO]
• Magdalena Dubrowska: Niebinarne bohatero po raz pierwszy w roli głównej. „To nie maskotka, nie trzeba współczuć”

Neutratywy w tekstach kultury

Neutratywy pojawiają się nie tylko w wypowiedziach rzeczywistych osób niebinarnych, ale także w literaturze, komiksach i innych tekstach kultury. Oto przykłady tytułów, w których można spotkać się z użyciem neutratywów.

• Antoni Malczewski – Maria. Powieść ukraińska (1825)

Skoro dom mój uczciło takie lube goście; I w kielich się uderzy — i nie będziem w poście.

• Michał Górecki – Piracia i dżentelmencia
• Mason Deaver – Wszystkiego, co najlepsze (tłum. Artur Łuksza)

Neutratywy w polityce

W wyborach do Sejmu w 2023 roku po raz pierwszy wzięły udział wyoutowane osoby niebinarne: San Kocoń, Irys Barda, Miłosz Rabus oraz Jan Gierzyński. San Kocoń (Zieloni, Koalicja Obywatelska) używa neutratywów, przedstawia się jako „aktywiszcze ekologiczne i LGBT, człończe Partii Zielonych i rzecznicze prasowe Ostrej Zieleni”.

Tworzenie neutratywów

Polskie słowotwórstwo dostarcza wielu neutralnych sufiksów, które można wykorzystać do tworzenia neutralnych płciowo neologizmów, np. -o (to piosenkarko, to bohatero), -e (to księgowe, to położne). W przypadku wyrazów pochodzenia łacińskiego wykorzystywany jest sufiks -um (to doktorum).

Propozycje neutralnych form rzeczowników są zbierane w Słowniku Neutratywów Języka Polskiego. Przykłady neutratywów: dziennikarze, aktorze, aktywiszcze, studencie, ankieterze, baronie, bojownicze, budownicze.

Przypisy

This article "Neutratyw" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:Neutratyw.

📰 Article(s) of the same category(ies)

• Grammar nazi
• Poprawna Polszczyzna

---

 Facebook Page

 Follow us on Twitter !

Read or create/edit this page in another language

• Neutratyw in English