Problemy pochodzenia alfabetu (kognitywisyka religii)

Pochodzenie alfabetu w ujęciu kognitywistyki religii

1.Wprowadzenie.[edytuj]

Kognitywistyka Religii jest badaniem myśli i zachowań religijnych z perspektywy nauk kognitywnych i ewolucyjnych. Ta dziedzina nauki wykorzystuje metody i teorie z bardzo szerokiego zakresu dyscyplin, w tym: psychologii poznawczej, psychologii ewolucyjnej, antropologii kognitywnej, sztucznej inteligencji, neuroteologia, psychologii rozwojowej i archeologii. Uczeni w tej dziedzinie starają się wyjaśnić, w jaki sposób ludzkie umysły zdobywają, generują i przekazują religijne myśli, praktyki i schematy za pomocą zwykłych zdolności poznawczych.” [1] Nie ulega najmniejszej wątpliwości, iż ten proces odbywa się za pomocą komunikacji międzyludzkiej polegającej w głównej mierze na mowie ludzkiej i umiejętności posługiwania się pismem, wraz ze wzrostem tych umiejętności współzależenie wzrasta poziom samoświadomości opartej o umysł(myślenie) człowieka.

Alfabetem nazywamy system zapisu w którym każdy znak (zwany literą) odpowiada zasadniczo jednemu dźwiękowi języka mówionego(mowy ludzkiej) – głosce lub spółgłosce. Właściwie wszystkie metody pisania nie wyłączając alfabetu były nierozerwalnie związane z religią, pierwsze systemy pisma powstawały w ośrodkach świątynnych i kapłani byli osobami biegłymi w piśmie (Summer, Egipt). W przypadku alfabetów właściwych(grecki i łaciński) ich rozwój i dalsza ekspansja(dostosowywanie do innych języków według zasady jednej głosce języka mówionego odpowiada jeden znak) wiązało się z przekładami świętych ksiąg na inne języki, oraz imperialnego oddziaływania kultury Rzymu i Bizancjum. Podobne zjawisko występowało w Azji z w oparciu o system pisma chińskiego powstało pismo w Japonii, Korei, zaś w oparciu o pismo brahmi powstały indyjskie alfabety sylabiczne. W przypadku alfabetu arabskiego zjawiska takie nie występują w takim stopniu, z uwagi na świętość Koranu językiem liturgii jest oryginalny klasyczny język arabski. Podobnie w judaizmie językiem liturgii jest język hebrajski biblijny.

Każda cywilizacja rozwijała się w oparciu o religię i ma to odzwierciedlenie w kulturze.

W czasach gdy kształtowały się alfabety pojęcie nauka znaczyło to samo co religia. Właściwie wszystkie współczesne dziedziny nauki zajmujące się językoznawstwem i pismem mają swój początek w religii, konkretnym przykładem jest kabała. Niektórzy z badających oryginalny tekst Tory hebrajskiej są zdania, że zawiera ona w sobie między innymi historię pojawienia się samoświadomości u ludzi, powiązanej z nią mowy ludzkiej, historię pisma i narodziny alfabetu. na przykład:

Człowiek wedle wielu tradycji został stworzony z (materii – prochu ziemi) gliny i tchnięto w niego życie^[1], [Genesis 2.7]

Wersja 1 – Bóg ulepił figurkę i dał życie(umożliwił jej oddychanie),

Wersja 2 – człowiek posiadł umiejętność garncarstwa, umiejętność posługiwania się glinianymi cegłami przy budowie domów, oraz umiejętność pisania i czytania na tabliczkach z gliny.

Adam pierwszy człowiek potrafił też nadać nazwy wszystkiemu w otaczającym go świecie. (Imię Adam po hebrajsku oznacza też mieszkańca ziemi – ziemianina)^[2]. (Genesis 2.19 i 20)

Aby wnioskować według wersji 2 potrzebna jest wiedza i uświadomienie że dzięki obecności idei Boga w świadomości ludzie mogą pojmować przekaz mowy ludzkiej i pisma. Wnioskujemy też, że zanim powstało pismo musiała istnieć mowa ludzka na zaawansowanym poziomie rozwoju.

Wzrost samoświadomości u człowieka jest procesem współzależnym od procesu uczenia się mowy ludzkiej i posługiwania się pismem. Najlepiej można to zaobserwować na przykładzie rozwoju człowieka

w okresie pierwszych kilkunastu lat życia. Dziecko w wyniku nauki mowy opanowuje ją w określonej kolejności – najprostsze głoski->najprostsze sylaby->duplikacje tych sylab np. mama, baba^[3]. .[3](s.239) do coraz bardziej złożonych, podobnie sytuacja przedstawia się w przypadku nauki alfabetu, pisania i czytania wyrazów dziecko uczy się od najprostszych słów np. Ala, As i kolejno przechodzi do coraz bardziej złożonych.3a

2.Systemy pisma niebędące alfabetami[edytuj]

pismo alfabetyczno-sylabiczne nazywa się abugidą ze względu na nazwy czterech pierwszych liter w piśmie etiopskim („a, bu, gi, da”).

pismo spółgłoskowe nazywa się abdżadem, ze względu na nazwy pierwszych czterech liter w piśmie arabskim („ 'a, b, dż, d”).

sylabariusz – w którym pojedyncze znaki reprezentują całe sylaby.

Obecne alfabety wyewoluowały z wcześniejszych systemów pisma (piktograficzne, ideograficzne, sylabiczne). Jako jedne z pierwszych systemów znaków służących do zapisu pisma (proto-alfabety) uważa się obecnie:

pismo protosynajskie – (Proto-Sinaitic script)-około 1850 r. p.n.e,

alfabet ugarycki – używany od około roku 1500 p.n.e
alfabet fenicki – powstał około 1050 roku p.n.e. Pierwsze znane przykłady pisma hebrajskiego pochodzą z X wieku p.n.e.(Grobowiec króla Ahirama z Byblos i Hiram I)
pismo południowoarabskie – X w.,
pismo paleohebrajskie X w (Kalendarz z Gezer) – alfabet samarytański jest bezpośrednią kontynuacją (Pentateuch). Alfabet paleo-hebrajski był powszechnie używany w królestwach Izraela i Judy przez cały VIII i VII wiek p.n.e. W VI wieku p.n.e., w czasach wygnania babilońskiego, paleo-hebrajski alfabet stopniowo zastępowano alfabetem aramejskim. Litery z aramejskiego imperium ponownie otrzymały kształty charakterystyczne dla pisania hebrajskiego w okresie drugiej świątyni, przekształcając się w „kwadratowy kształt” alfabetu hebrajskiego (Paleo-Hebrew alphabet). Alfabet paleo-hebrajski całkowicie zniknął z powszechnego użycia dopiero po 135 roku n.e. W Judaizmie język którym napisana jest Tora określa się mianem laszon kodesz[(Święty Język) zobacz też inne języki żydowskie].
alfabet aramejski – wywodzi sie z alfabetu fenickiego powstał przed VIII w p.n.e. Około 500 r p.n.e. przyjęty przez Persów jako język urzędowy imperium perskiego Dariusza I. Alfabet aramejski ma znaczenie historyczne, ponieważ można w odniesieniu do niego prześledzić praktycznie wszystkie współczesne bliskowschodnie systemy pisma, a także liczne nie chińskie systemy pisma w Azji Środkowej i Wschodniej. Niemal identyczność aramejskiego i klasycznego alfabetu hebrajskiego spowodowała, że tekst aramejski był składany głównie w standardowym piśmie hebrajskim w literaturze naukowej.

Tora – Święta Księga Judaizmu. Jednej z hipotez jej powstania datuje ostateczną wersję ok. V w p.n.e.

3.Alfabety właściwe[edytuj]

3.1Alfabety właściwe – system zapisu w którym każdy znak (zwany literą) odpowiada zasadniczo jednemu dźwiękowi języka mówionego – głosce lub spółgłosce(fonemem):[edytuj]

alfabet grecki – pismo powstałe około IX w. p.n.e Alfabetu greckiego od starożytności do teraz używa się nie tylko do zapisu języka greckiego, ale też do zapisu wielu języków ludów znajdujących się w zasięgu wpływów kultury greckiej. Pierwszy alfabet wyróżniający spółgłoski i samogłoski – „Tak znaczący krok w historii pisma zapewne nie został zrobiony świadomie, lecz niejako przypadkowo. Wielu badaczy przypuszcza bowiem, że niemal nieuchwytnych dla greckich uszu słabych spółgłosek nagłoskowych semickich 'alef czy he po prostu nie słyszano bądź ignorowano je, więc otrzymywały one wartość fonetyczną następującej po nich samogłoski(w wymienionych przykładach a bądź e). W każdym razie doniosłość tej innowacji była ogromna, ponieważ ów spółgłoskowo-samogłoskowy system literowy umożliwiał po raz pierwszy całkowite adekwatne odtworzenie bez wyjątku ważnych dźwięków języka mówionego i dzięki temu rzeczywiście wierny fonetycznie zapis.”^[4] (s.233-234) w pierwszym zdaniu powyższego cytatu mówi się o prawdopodobnym działaniu nieświadomym, niejako przypadkowym, jednakże sama chęć posługiwania się pismem w rodzimym języku wynikała z samoświadomych dążeń na potrzeby komunikacji. Samoświadomość to uświadomienie sobie że dzięki obecności idei Boga w świadomości ludzie mogą pojmować przekaz mowy ludzkiej i posługiwać się pismem. Podobne zjawisko zadziałało w przypadku powstawania kolejnych modyfikacji, polegający na dodawaniu kolejnych znaków do alfabetu źródłowego tak aby każdy dźwięk-głoska języka odpowiadał jednemu znakowi.

Septuagnita – przekład ten powstawał stopniowo pomiędzy 250 a 150 rokiem p.n.e. w Aleksandrii, i jest dziełem wielu tłumaczy. Pierwsze tłumaczenie Starego Testamentu z hebrajskiego i aramejskiego na grekę. Napisano nim transkrypcję tekstu hebrajskiego Tory wydanej przez Orygenesa (Hexapla).

alfabet łaciński(rzymski) – Jest najbardziej rozpowszechnionym alfabetem na świecie – posługuje się nim ok. 35% ludzkości. Pierwsza znana inskrypcja w tym języku ok. 570–550 p n e (Lapis Niger).

Wulgata – dokonany przez Hieronima ze Strydonu w latach 382–406 z języków oryginałów: hebrajskiego i greki. Przekład miał na celu dostarczenie Kościołowi jednolitego tekstu.Nowy Testament wraz ze Starym Testamentem określa sie mianem Biblia = Pismo Święte.

Alfabet arabski – Najstarsze zabytki pochodzą z IV wieku n.e.uważany jest za abdżad, co oznacza, że używa tylko spółgłosek, ale teraz jest uważany za „nieczystego (abjad)a”. Podobnie jak w przypadku innych nieczystych abjadów, takich jak alfabet hebrajski, został opracowany później system wskazywania dźwięków samogłoskowych za pomocą oddzielnych znaków diakrytycznych.

Koran (Kitab el Quran – Święta Księga). Alfabet arabski używany był i jest również do zapisu innych języków (m.in. turecki, perski)

Spora część środowisk naukowych jest zdania, że litery alfabetu języka polskiego(i nie tylko) są adaptacją alfabetu łacińskiego na potrzeby chrystianizacji. Nośnikiem alfabetu łacińskiego i łaciny-swoistym elementarzem była wulgata. Podobne zjawisko choć na mniejszą skalę miało miejsce podczas islamizacji, a swoistym elementarzem był i jest nadal Koran.

4.Pozostałe[edytuj]

4.1„Alfabety” Azji – to pismo alfabetyczno-sylabiczne, -indyjskie alfabety sylabiczne, -pismo chińskie tak na prawdę alfabetami nie są.[edytuj]

pismo chińskie „Nauka nie zna odpowiedzi na pytanie, ile jest dziś języków sinickich, tj. iloma różnymi językami mówią Chińczycy. Można sądzić, że jest ich około setki, zwłaszcza jeżeli weźmie się pod uwagę, że wydany niedawno słownik podstawowych odmian współczesnego języka ogólnonarodowego wymienia tych odmian aż 96.A chodzi przecież o jeden język. ...poszczególne współczesne języki sinickie są nieraz bardzo od siebie oddalone, tak że wzajemne porozumienie się ludzi mówiących nimi jest nieraz niemożliwe. ...można dać proste przykłady. Językoznawcy chińscy ustalili ostatnio, że języki pekiński i kantoński mają zaledwie 10% wspólnego słownictwa.”^[5] (s.295) Przedmiotami związanymi w sposób nierozerwalny z chińskim pismem sa: „Pędzelek do pisania – nie był najstarszym chińskim narzędziem pisarskim. Pierwotnie pisano rylcem, żłobiąc w miękkiej glinie kreski lub wycinając je na powierzchni płaskich kości zwierzęcych (np. kości łopatkowych). Pieczęć – należy do najstarszych wynalazków kultury chińskiej, a jej postać zmieniła się od tysiącleci.”^[6] (s.286) Metody te są bardzo podobne do metod w piśmie sumeryjskim – glina <->rylec i pieczęć.
indyjskie alfabety sylabiczne

4.2.Alfabety "alternatywne"[edytuj]

Umysłowi i świadomość człowieka skutkują zdolnościami kognitywnymi u ludzi nawet w przypadku utraty któregoś ze zmysłów, wzroku lub słuchu. Zdobyte wcześniej umiejętności pozwalają na opanowanie nowych form komunikacji za pomocą alfabetów stworzonych specjalnie w tym celu. Dotyczy to przypadków utraty bądź pogorszenia w stopniu znacznym jednego z tych zmysłów przykładem są: alfabet Braille’a, alfabet Lorma, alfabet palcowy.

Przypisy[edytuj]

↑ Stworzenie człowieka z gliny, Wikipedia, wolna encyklopedia, 22 stycznia 2018 [dostęp 2020-01-10] (pol.).wiki?
↑ Cylkow, Izaak (1841-1908)., WydawnictwoW. Austeria. WydawnictwoW., Tora: Pięcioksiąg Mojżesza, Kraków: Wydawnictwo Austeria, 2010, ISBN 978-83-61978-40-4, OCLC 840284021 [dostęp 2020-01-10] .
↑ Kamińska, Barbara, Podstawy rozwoju mowy u dzieci, 2012, OCLC 922161965 [dostęp 2020-01-11] .
↑ Nowacki, Bartosz., Pierwsze słowo. Narodziny mowy i pisma, Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 2006, ISBN 83-06-02980-1, OCLC 749816668 [dostęp 2020-01-11] .
↑ Künstler, Mieczysław Jerzy (1933-2007)., Dzieje kultury chińskiej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, ISBN 978-83-01-15226-0, OCLC 749877553 [dostęp 2020-01-11] .
↑ Künstler, Mieczysław Jerzy (1933-2007)., Dzieje kultury chińskiej, Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007, ISBN 978-83-01-15226-0, OCLC 749877553 [dostęp 2020-01-11] .

Bibliografia[edytuj]

Diringer D., Alfabet, czyli klucz do dziejów ludzkości, Warszawa 1972.
Cylkow Izaak (1841-1908):Tora: Pięcioksiąg Mojżesza, Wydawnictwo Austeria. 2010, ISBN 978-83-61978-40-4, OCLC 840284021

Sefer Jecira ; Źródło: rękopis Watykan 299 pdf
Marek M Dziekan: Dzieje kultury arabskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN 2008,ISBN 9788301154509.
MIeczysław Jerzy Kunstler: Dzieje kultury Chińskiej, Wydawnictwo Naukowe PWN 2007,ISBN 9788301152260.

Mojżesz Majmonides: Przewodnik błądzących. Kraków: Stowarzyszenie Pardes, 2008
Jerzy Ochman:Peryferie filozofii żydowskiej,Universitas, 1997 ISBN 8370529194, ISBN 9788370529192.

Andrzej Wierciński: Magia i religia. Szkice z antropologii religii. Wyd. 1. Kraków: Zakład Wydawniczy NOMOS, 2000. ISBN 83-85527-19-2.

Andrzej Wierciński: Przez wodę i ogień. Biblia i Kabała, Nomos, Kraków 1996, ISBN 83-85527-36-2.

Kognitywne podstawy języka i językoznawstwa, pod red. Elżbiety Tabakowskiej. Kraków 2001.
Elżbieta Awramiuk: Lingwistyczne podstawy początkowej nauki czytania i pisania po polsku. Białystok 2006. ISBN 83-89190-84-2 PDF
MM. Kuckenburg MM., Pierwsze słowo, Warszawa: PIW, 2006, ISBN 83-06-02980-1 .
WitoldW. Tyloch WitoldW., Odkrycia w Ugarit a Stary Testament, W-wa: PWN, 1980, ISBN 83-01-01601-9 .