Baba (mitologia)
Baba - istota demoniczna z wierzeń słowiańskich przybierająca postać brzydkiej, starej kobiety[1].
W dawnych czasach dożywanie późnej starości przez kobiety było rzadkością. Ze względu na komplikacje związane z porodami, zazwyczaj mężczyźni żyli znacznie dłużej od swoich żon, a starość u kobiety uważano za coś nienaturalnego[1].
Ze względu na przypisywane im nadnaturalne zdolności, wiekowe kobiety w dawnej wsi zajmowały się leczeniem i odmawianiem uroków. Zbierały zioła, sporządzały maści, czarowały i odbierały porody. Budziły powszechny szacunek, ale także irracjonalny lęk[1]. Nazywano je widzącymi, mądrymi, znachorkami[2].
U Słowian istniały podania o kobietach mających tajemnicze zdolności. Były to Szeptuchy, Mądre Baby, Czarownice i Wiedźmy[2].
W ludowych wierzeniach istniał przekaz, że stare kobiety zawdzięczają długowieczność istotom z mrocznego świata, którym obiecały w zamian służbę po śmierci. Dusza starej kobiety miała zostać przeniesiona po śmierci do odpychającego i pokracznego ciała baby, której było bliżej do demona niż do człowieka[2].
Rodzaje bab[edytuj]
Baba Jagodowa[edytuj]
Baba Jagodowa była ubrana w suknię z leśnych roślin, a na głowie rosły jej zioła[1]. Spotykano ją w gęstych, niezdobytych lasach. Nie lubiła ludzi, była złośliwa i i nieprzyjacielska. Zadaniem Baby Jagodowej było pilnowanie natury, dbanie o krzewy jagód, o grzyby, siedliska pająków i robaków, i o wszystkie inne leśne dobra[2].
Według podań o Babie Jagodowej zakradała się ona po cichu do dzieci zapuszczających się w głąb lasu, aby złapać je za szyję i udusić[1]. Tym właśnie istotom przypisywano nagłą śmierć lub zaginięcie dziecka w lesie[2].
Baba Grochowa[edytuj]
Baba Grochowa (zwana też Polną[2]) była ubrana w wysuszone pęki grochowin, a na głowie miała zamiast włosów sterczący łubin[1]. Jej zadaniem było doglądanie pól obsianych fasolą, grochem czy zbożami[2]. Jeśli spotkała leniwego rolnika śpiącego w polu, dusiła go i gryzła, a niepilnowane dzieci porywała i zjadała[1]. Gospodarz zostawiał na skraju pola dzban mleka i misę miodu, jako podarek dla Baby Grochowej, aby pracować bezpiecznie[2].
Baba Cmentarna[edytuj]
Baba Cmentarna to przerażający demon pojawiający się na cmentarzach po świeżym pochówku[2]. Rozgrzebywała groby i rozrzucała kości, a przyłapana zaciągała świadka pomiędzy mogiły[1]. Według podań żywiła się duszami świeżo pochowanych ludzi, zwłaszcza młodych i niewinnych. Nie była ona w stanie skrzywdzić żywego człowieka, ale jej spotkanie zwiastowało nieszczęście[2].
W średniowieczu cmentarze zakładano przy kościołach i kaplicach, więc często w centrum miasta. Groby były płytkie, więc narażone na hieny cmentarne[1]. Często za Baby Cmentarne brano biedotę, która z braku dachu nad głową szukała schronienia na cmentarzu[1][2].
Baba Leśna[edytuj]
Baba Leśna (niekiedy utożsamiana z Babą Jagodową[2]) to demon puszczy, który pod postacią pięknej nimfy wabił naiwnych mężczyzn na bezdroża. W wyniku stosunku seksualnego Baba Leśna zachodziła w ciążę, a mężczyzna umierał, zazwyczaj uduszony[1].
Kiedy Baba Leśna się starzała, przestawała być piękna. Źródła opisują ją jako szpetną staruchę o kudłatych włosach, obwisłych piersiach i wysłużonych szatach. Nie potrafiła wówczas wabić mężczyzn tak skutecznie, jak za młodu, więc napadała na ludzi, biła ich i dusiła, oraz darła z ich pleców pasy. Nie mogła już płodzić własnych dzieci, więc porywała ludzkie, wynosiła je w głąb lasu i pożerała[1].
Baba Wodna[edytuj]
Baba Wodna (zwana też Brzegową[2]) żyła nad brzegiem zbiorników wodnych[1][2]. Podobnie, jak rusałki, tańczyły nad wodą nago w świetle księżyca, aby uwieść naiwnych młodzieńców[1]. Były jednak stare i szpetne, więc im się to nie udawało. Przyglądały się rusałkom z ukrycia, z zazdrością[2].
Demony te powstawały z czarnych dusz złych, rozwiązłych, kłótliwych i złośliwych kobiet. Pod postacią Baby Wodnej stawały się zgorzkniałe i bardzo agresywne. W bestialski sposób mordowały mężczyzn zasypiających na brzegu[2].
Babom Wodnym przypisywano zaginięcia w okolicach zbiorników wodnych[2].
Baba Żytnia[edytuj]
Baba Żytnia to rodzaj południcy. Przechadzała się pomiędzy łanami żyta. Atakowała ludzi pracujących w polu w ciągu dnia. Była wysoka i odziana na biało. Widząc ją należało paść na ziemię i czekać, aż odejdzie. W przypadku, gdy ktoś tego nie zrobił, Baba Żytnia karała zuchwalstwo łamaniem rąk i nóg[1].
Baba Studzienna[edytuj]
Baba Studzienna powstała w wierzeniach w wyniku zwyczaju dokonywania kary śmierci na winnych kobietach poprzez topienie ich w studni. Dusza takiej osoby zmieniała się w demona, który podczas najciemniejszej godziny nocnej potrafił spełniać życzenia w zamian za odpowiednią zapłatę. Niekiedy prosiła o wrzucenie do studni dziecka[2].
Subela[3][edytuj]
To przedchrześcijańskiego pochodzenia wodna istota, która przeszkadzała flisakom spławiającym towary w dół Wisły. Przesiadywała na drzewach wzdłuż rzeki i pokrzykiwała na przepływające łodzie. Podpływała do tratw i atakowała ludzi. W deszczowe dni kradła dzieci z ludzkich domostw. Miała wielką głowę, błękitne futro, obwisłe piersi, wydatny brzuch i krzywą twarz. Po zmroku owijała się niekiedy w białe łachmany i podchodziła do tratw i ognisk, udając starą kobietę, ale można było ją przepędzić batem[3].
Jędza[edytuj]
Znane baby[edytuj]
- Baba Jaga - stara wiedźma mieszkająca w chacie na kurzej nóżce, zawdzięczająca swoje nadnaturalne moce bogu Welesowi.
- Siuda Baba - baba ze zwyczaju z okolic Krakowa.
- Baba Anujka - postać prawdziwa, rumuńsko-jugosławiańska seryjna morderczyni z przełomu XIX i XX w.
- Baba z Babiej Góry - legendarna olbrzymka z Beskidu Żywieckiego.
- Zjadarka - baba z Małopolski zjadająca dzieci.
Przypisy[edytuj]
- ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 1,11 1,12 1,13 1,14 Paweł Zych, Witold Vargas, Bestiariusz słowiański: część pierwsza i druga, wyd. Wydanie I, dodruk, Legendarz, Olszanica: Bosz, 2022, s. 14-21, ISBN 978-83-7576-620-2 [dostęp 2024-06-24].
- ↑ 2,00 2,01 2,02 2,03 2,04 2,05 2,06 2,07 2,08 2,09 2,10 2,11 2,12 2,13 2,14 2,15 2,16 2,17 Stare Baby w słowiańskiej mitologii legendy i podania, 7 kwietnia 2022 [dostęp 2024-06-25] (pol.).
- ↑ 3,0 3,1 Paweł Zych, Witold Vargas, Bestiariusz słowiański: część pierwsza i druga, wyd. Wydanie I, dodruk, Legendarz, Olszanica: Bosz, 2022, s. 361, ISBN 978-83-7576-620-2 [dostęp 2024-07-15].
Szablon:Religia i mitologia Słowian
This article "Baba (mitologia)" is from Wikipedia. The list of its authors can be seen in its historical and/or the page Edithistory:Baba (mitologia).
