Kalendarze Śródziemia

Jest to artykuł o charakterze zbiorczym, przedstawiający systemy mierzenia czasu w stworzonej przez J.R.R. Tolkiena mitologii Śródziemia. Hasła przedstawione są w kolejności chronologicznej od kalendarzy najwcześniejszych.

Rachuby elfickie[edytuj]

U Eldarów mieszkających w Śródziemiu podstawową jednostką czasu był yén (qya. rok), trwający 144 lata. Dzielił się na tygodnie (enquië, lm. enquier), a te na sześć dób (re), trwających od zachodu do zachodu Słońca.

W użyciu była krótsza jednostka roczna (coranar, także loa, wzrastanie), obejmująca okres obiegu Słońca. Dzieliła się na sześć pór roku, zmiennych co do długości na różnych obszarach Śródziemia. W Rivendell nazywano je tuilë (wiosna), lairë (lato), yávië (jesień), quellë (szaruga, także lasse-lanta, opadanie liści), hrívë (zima) i coirë (przedwiośnie). Funkcjonowały także nazwy sindarińskie: ethuil, laer, iavas, firith (także narbeleth, zanikanie Słońca), hrîv i echuir.

Lairë i hrívë trwały 72 dni, pozostałe pory – 54 dni. Pierwszym dniem loa był yestarë, ostatnim – mettarë. Po yávië, a przed quellë, były trzy dni środkowe, enderi. Co dwanaście lat było sześć enderion.

Kalendarz Królów[edytuj]

Wymyślony został przez Dúnedainów z Númenoru. Był połączeniem kalendarzy Eldarów i Edainów z Pierwszej Ery. Opierał się na systemie słonecznym. Używany był w Númenorze i Królestwach na Wygnaniu (Arnorze i Gondorze), a potem przejęły go inne ludy Zachodu. Hobbici i ludzie z Bree zaadaptowali go jako Kalendarz Shire. Został zastąpiony w roku 2060 Trzeciej Ery przez Rachubę Namiestnikowską.

Terminologia została zapożyczona z kalendarza elfów. Rok nazywał się loa i trwał 365 dni (w lata przestępne, tzn. podzielne przez cztery, z wyjątkiem ostatniego roku stulecia, trwał 366 dni). Dzielił się na dwanaście miesięcy (astar) i trzy dni dodatkowe oraz na siedmiodniowe tygodnie. Dziesięć astaron miało 30 dni, dwa, przed i po Dniu Środka Roku – 31. Rok zaczynał się w dniu przesilenia zimowego, co było pozostałością rachub Edainów. Doba zaczynała się i kończyła wschodem Słońca.

Kalendarz Shire’u[edytuj]

Był stosowany przez hobbitów w Shire.

Miesiące w kalendarzu Shire’u nazywały się po kolei: Afteryule, Solmath, Rethe, Astron, Thrimidge, Forelithe, Afterlithe, Wedmath, Halimath, Winterfilth, Blomath, Foreyule.

Każdy miesiąc miał 30 dni. Każdy rok zaczynał się pierwszego dnia tygodnia, w sobotę, a kończył ostatniego dnia tygodnia – w piątek.

Ważnymi świętami w kalendarzu Shire’u były Dni Godów (Yule). Dzień Godów na końcu roku nazywał się 1 Yule, 2 Yule był pierwszym dniem nowego roku. Sobótka (Dzień Środka Roku), największe święto, nie miała nazwy dnia tygodnia. Obchodzono również wigilię Sobótki – 1 Lithe oraz dzień po Sobótce (z wyjątkiem lat przestępnych) – 2 Lithe.

Co cztery lata, prócz ostatniego roku w stuleciu, po dniu Sobótki wprowadzano dodatkowy dzień, nazywany Overlithe, który także był dniem świątecznym.

Hobbici z Shire’u wprowadzili innowację, która zwała się Reformą Shire’u. Stwierdzono, że niewygodna jest zmienność w relacjach między dniami tygodnia i datami. Za czasów Isengrima II, dwudziestego drugiego thana Shire’u, ustalono, że Dzień Środka Roku (i następujący co 4 lata po nim Overlithe) nie będzie miał nazwy dnia tygodnia. W ten sposób rok zawsze zaczynał się w sobotę, a kończył w piątek.

Kalendarz Namiestników[edytuj]

Był to kalendarz wprowadzony w Gondorze przez namiestnika Mardila. Był zmodyfikowaną formą Rachuby Królów, został zastąpiony przez wprowadzoną przez króla Elessara Nową Rachubę.

Różnica między Rachubą Namiestników a rachubą Królewską polegała na tym, że wszystkie miesiące miały po 30 dni (w Rachubie Królewskiej miesiące Nárië i Cermië miały po 31 dni) – po Súlimë następowało święto Tuilérë, a po Yavannië – święto Yáviérë. Kalendarz ten używany był również przez Dúnedainów z Północy, używali oni jednak sindarińskich nazw miesięcy.

Porównanie kalendarzy[edytuj]

Kalendarz gregoriański		Kalendarz Shire’u			Kalendarz Królów		Kalendarz Namiestników		Nowa rachuba		Kalendarz Imladris
22	grudzień	2	sobota	2 Yule	Yestarë		Yestarë		7	Narvinyë	32	Hrívë
23		1	niedziela	Afteryule	1	Narvinyë (Narwain)	1	Narvinyë (Narwain)	8		33
24		2	poniedziałek		2		2		9		34
25		3	wtorek		3		3		10		35
26		4	środa		4		4		11		36
27		5	czwartek		5		5		12		37
28		6	piątek		6		6		13		38
29		7	sobota		7		7		14		39
30		8	niedziela		8		8		15		40
31		9	poniedziałek		9		9		16		41
1	styczeń	10	wtorek		10		10		17		42
2		11	środa		11		11		18		43
3		12	czwartek		12		12		19		44
4		13	piątek		13		13		20		45
5		14	sobota		14		14		21		46
6		15	niedziela		15		15		22		47
7		16	poniedziałek		16		16		23		48
8		17	wtorek		17		17		24		49
9		18	środa		18		18		25		50
10		19	czwartek		19		19		26		51
11		20	piątek		20		20		27		52
12		21	sobota		21		21		28		53
13		22	niedziela		22		22		29		54
14		23	poniedziałek		23		23		30		55
15		24	wtorek		24		24		1	Nénimë	56
16		25	środa		25		25		2		57
17		26	czwartek		26		26		3		58
18		27	piątek		27		27		4		59
19		28	sobota		28		28		5		60
20		29	niedziela		29		29		6		61
21		30	poniedziałek		30		30		7		62
22		1	wtorek	Solmath	1	Nénimë (Ninui)	1	Nénimë (Ninui)	8		63
23		2	środa		2		2		9		64
24		3	czwartek		3		3		10		65
25		4	piątek		4		4		11		66
26		5	sobota		5		5		12		67
27		6	niedziela		6		6		13		68
28		7	poniedziałek		7		7		14		69
29		8	wtorek		8		8		15		70
30		9	środa		9		9		16		71
31		10	czwartek		10		10		17		72
1	luty	11	piątek		11		11		18		1	Coirë
2		12	sobota		12		12		19		2
3		13	niedziela		13		13		20		3
4		14	poniedziałek		14		14		21		4
5		15	wtorek		15		15		22		5
6		16	środa		16		16		23		6
7		17	czwartek		17		17		24		7
8		18	piątek		18		18		25		8
9		19	sobota		19		19		26		9
10		20	niedziela		20		20		27		10
11		21	poniedziałek		21		21		28		11
12		22	wtorek		22		22		29		12
13		23	środa		23		23		30		13
14		24	czwartek		24		24		1	Súlimë	14
15		25	piątek		25		25		2		15
16		26	sobota		26		26		3		16
17		27	niedziela		27		27		4		17
18		28	poniedziałek		28		28		5		18
19		29	wtorek		29		29		6		19
20		30	środa		30		30		7		20
21		1	czwartek	Rethe	1	Súlimë (Gwaeron)	1	Súlimë (Gwaeron)	8		21
22		2	piątek		2		2		9		22
23		3	sobota		3		3		10		23
24		4	niedziela		4		4		11		24
25		5	poniedziałek		5		5		12		25
26		6	wtorek		6		6		13		26
27		7	środa		7		7		14		27
28		8	czwartek		8		8		15		28
1	marzec	9	piątek		9		9		16		29
2		10	sobota		10		10		17		30
3		11	niedziela		11		11		18		31
4		12	poniedziałek		12		12		19		32
5		13	wtorek		13		13		20		33
6		14	środa		14		14		21		34
7		15	czwartek		15		15		22		35
8		16	piątek		16		16		23		36
9		17	sobota		17		17		24		37
10		18	niedziela		18		18		25		38
11		19	poniedziałek		19		19		26		39
12		20	wtorek		20		20		27		40
13		21	środa		21		21		28		41
14		22	czwartek		22		22		29		42
15		23	piątek		23		23		30		43
16		24	sobota		24		24		Mettarë		44
17		25	niedziela		25		25		Yestarë		45
18		26	poniedziałek		26		26		1	Víressë	46
19		27	wtorek		27		27		2		47
20		28	środa		28		28		3		48
21		29	czwartek		29		29		4		49
22		30	piątek		30		30		5		50
23		1	sobota	Astron	1	Víressë (Gwirith)	Tuilérë		6		51
24		2	niedziela		2		1	Víressë (Gwirith)	7		52
25		3	poniedziałek		3		2		8		53
26		4	wtorek		4		3		9		54
27		5	środa		5		4		10		Mettarë
28		6	czwartek		6		5		11		Yestarë
29		7	piątek		7		6		12		1	Tuilë
30		8	sobota		8		7		13		2
31		9	niedziela		9		8		14		3
1	kwiecień	10	poniedziałek		10		9		15		4
2		11	wtorek		11		10		16		5
3		12	środa		12		11		17		6
4		13	czwartek		13		12		18		7
5		14	piątek		14		13		19		8
6		15	sobota		15		14		20		9
7		16	niedziela		16		15		21		10
8		17	poniedziałek		17		16		22		11
9		18	wtorek		18		17		23		12
10		19	środa		19		18		24		13
11		20	czwartek		20		19		25		14
12		21	piątek		21		20		26		15
13		22	sobota		22		21		27		16
14		23	niedziela		23		22		28		17
15		24	poniedziałek		24		23		29		18
16		25	wtorek		25		24		30		19
17		26	środa		26		25		1	Lótessë	20
18		27	czwartek		27		26		2		21
19		28	piątek		28		27		3		22
20		29	sobota		29		28		4		23
21		30	niedziela		30		29		5		24
22		1	poniedziałek	Thrimidge	1	Lótessë (Lothron)	30		6		25
23		2	wtorek		2		1	Lótessë (Lothron)	7		26
24		3	środa		3		2		8		27
25		4	czwartek		4		3		9		28
26		5	piątek		5		4		10		29
27		6	sobota		6		5		11		30
28		7	niedziela		7		6		12		31
29		8	poniedziałek		8		7		13		32
30		9	wtorek		9		8		14		33
1	maj	10	środa		10		9		15		34
2		11	czwartek		11		10		16		35
3		12	piątek		12		11		17		36
4		13	sobota		13		12		18		37
5		14	niedziela		14		13		19		38
6		15	poniedziałek		15		14		20		39
7		16	wtorek		16		15		21		40
8		17	środa		17		16		22		41
9		18	czwartek		18		17		23		42
10		19	piątek		19		18		24		43
11		20	sobota		20		19		25		44
12		21	niedziela		21		20		26		45
13		22	poniedziałek		22		21		27		46
14		23	wtorek		23		22		28		47
15		24	środa		24		23		29		48
16		25	czwartek		25		24		30		49
17		26	piątek		26		25		1	Nárië	50
18		27	sobota		27		26		2		51
19		28	niedziela		28		27		3		52
20		29	poniedziałek		29		28		4		53
21		30	wtorek		30		29		5		54
22		1	środa	Forelithe	1	Nárië (Narui)	30		6		1	Lairë
23		2	czwartek		2		1	Nárië (Narui)	7		2
24		3	piątek		3		2		8		3
25		4	sobota		4		3		9		4
26		5	niedziela		5		4		10		5
27		6	poniedziałek		6		5		11		6
28		7	wtorek		7		6		12		7
29		8	środa		8		7		13		8
30		9	czwartek		9		8		14		9
31		10	piątek		10		9		15		10
1	czerwiec	11	sobota		11		10		16		11
2		12	niedziela		12		11		17		12
3		13	poniedziałek		13		12		18		13
4		14	wtorek		14		13		19		14
5		15	środa		15		14		20		15
6		16	czwartek		16		15		21		16
7		17	piątek		17		16		22		17
8		18	sobota		18		17		23		18
9		19	niedziela		19		18		24		19
10		20	poniedziałek		20		19		25		20
11		21	wtorek		21		20		26		21
12		22	środa		22		21		27		22
13		23	czwartek		23		22		28		23
14		24	piątek		24		23		29		24
15		25	sobota		25		24		30		25
16		26	niedziela		26		25		1	Cermië	26
17		27	poniedziałek		27		26		2		27
18		28	wtorek		28		27		3		28
19		29	środa		29		28		4		29
20		30	czwartek		30		29		5		30
21		1	piątek	1 Lithe	31		30		6		31
22		Dzień Środka Roku			Loëndë		Loëndë		7		32
23		2	sobota	2 Lithe	1	Cermië (Cerveth)	1	Cermië (Cerveth)	8		33
24		1	niedziela	Afterlithe	2		2		9		34
25		2	poniedziałek		3		3		10		35
26		3	wtorek		4		4		11		36
27		4	środa		5		5		12		37
28		5	czwartek		6		6		13		38
29		6	piątek		7		7		14		39
30		7	sobota		8		8		15		40
1	lipiec	8	niedziela		9		9		16		41
2		9	poniedziałek		10		10		17		42
3		10	wtorek		11		11		18		43
4		11	środa		12		12		19		44
5		12	czwartek		13		13		20		45
6		13	piątek		14		14		21		46
7		14	sobota		15		15		22		47
8		15	niedziela		16		16		23		48
9		16	poniedziałek		17		17		24		49
10		17	wtorek		18		18		25		50
11		18	środa		19		19		26		51
12		19	czwartek		20		20		27		52
13		20	piątek		21		21		28		53
14		21	sobota		22		22		29		54
15		22	niedziela		23		23		30		55
16		23	poniedziałek		24		24		1	Úrimë	56
17		24	wtorek		25		25		2		57
18		25	środa		26		26		3		58
19		26	czwartek		27		27		4		59
20		27	piątek		28		28		5		60
21		28	sobota		29		29		6		61
22		29	niedziela		30		30		7		62
23		30	poniedziałek		31		1	Úrimë (Urui)	8		63
24		1	wtorek	Wedmath	1	Úrimë (Urui)	2		9		64
25		2	środa		2		3		10		65
26		3	czwartek		3		4		11		66
27		4	piątek		4		5		12		67
28		5	sobota		5		6		13		68
29		6	niedziela		6		7		14		69
30		7	poniedziałek		7		8		15		70
31		8	wtorek		8		9		16		71
1	sierpień	9	środa		9		10		17		72
2		10	czwartek		10		11		18		1	Yávië
3		11	piątek		11		12		19		2
4		12	sobota		12		13		20		3
5		13	niedziela		13		14		21		4
6		14	poniedziałek		14		15		22		5
7		15	wtorek		15		16		23		6
8		16	środa		16		17		24		7
9		17	czwartek		17		18		25		8
10		18	piątek		18		19		26		9
11		19	sobota		19		20		27		10
12		20	niedziela		20		21		28		11
13		21	poniedziałek		21		22		29		12
14		22	wtorek		22		23		30		13
15		23	środa		23		24		1	Yavannië	14
16		24	czwartek		24		25		2		15
17		25	piątek		25		26		3		16
18		26	sobota		26		27		4		17
19		27	niedziela		27		28		5		18
20		28	poniedziałek		28		29		6		19
21		29	wtorek		29		30		7		20
22		30	środa		30		1	Yavannië (Ivanneth)	8		21
23		1	czwartek	Halimath	1	Yavannië (Ivanneth)	2		9		22
24		2	piątek		2		3		10		23
25		3	sobota		3		4		11		24
26		4	niedziela		4		5		12		25
27		5	poniedziałek		5		6		13		26
28		6	wtorek		6		7		14		27
29		7	środa		7		8		15		28
30		8	czwartek		8		9		16		29
31		9	piątek		9		10		17		30
1	wrzesień	10	sobota		10		11		18		31
2		11	niedziela		11		12		19		32
3		12	poniedziałek		12		13		20		33
4		13	wtorek		13		14		21		34
5		14	środa		14		15		22		35
6		15	czwartek		15		16		23		36
7		16	piątek		16		17		24		37
8		17	sobota		17		18		25		38
9		18	niedziela		18		19		26		39
10		19	poniedziałek		19		20		27		40
11		20	wtorek		20		21		28		41
12		21	środa		21		22		29		42
13		22	czwartek		22		23		30		43
14		23	piątek		23		24		1	Ender	44
15		24	sobota		24		25		Loëndë		45
16		25	niedziela		25		26		2	Ender	46
17		26	poniedziałek		26		27		1	Narquelië	47
18		27	wtorek		27		28		2		48
19		28	środa		28		29		3		49
20		29	czwartek		29		30		4		50
21		30	piątek		30		Yáviérë		5		51
22		1	sobota	Winterfilth	1	Narquelië (Narbeleth)	1	Narquelië (Narbeleth)	6		52
23		2	niedziela		2		2		7		53
24		3	poniedziałek		3		3		8		54
25		4	wtorek		4		4		9		1	Enderi
26		5	środa		5		5		10		2
27		6	czwartek		6		6		11		3
28		7	piątek		7		7		12		1	Quellë
29		8	sobota		8		8		13		2
30		9	niedziela		9		9		14		3
1	październik	10	poniedziałek		10		10		15		4
2		11	wtorek		11		11		16		5
3		12	środa		12		12		17		6
4		13	czwartek		13		13		18		7
5		14	piątek		14		14		19		8
6		15	sobota		15		15		20		9
7		16	niedziela		16		16		21		10
8		17	poniedziałek		17		17		22		11
9		18	wtorek		18		18		23		12
10		19	środa		19		19		24		13
11		20	czwartek		20		20		25		14
12		21	piątek		21		21		26		15
13		22	sobota		22		22		27		16
14		23	niedziela		23		23		28		17
15		24	poniedziałek		24		24		29		18
16		25	wtorek		25		25		30		19
17		26	środa		26		26		1	Hísimë	20
18		27	czwartek		27		27		2		21
19		28	piątek		28		28		3		22
20		29	sobota		29		29		4		23
21		30	niedziela		30		30		5		24
22		1	poniedziałek	Blotmath	1	Hísimë (Hithui)	1	Hísimë (Hithui)	6		25
23		2	wtorek		2		2		7		26
24		3	środa		3		3		8		27
25		4	czwartek		4		4		9		28
26		5	piątek		5		5		10		29
27		6	sobota		6		6		11		30
28		7	niedziela		7		7		12		31
29		8	poniedziałek		8		8		13		32
30		9	wtorek		9		9		14		33
31		10	środa		10		10		15		34
1	listopad	11	czwartek		11		11		16		35
2		12	piątek		12		12		17		36
3		13	sobota		13		13		18		37
4		14	niedziela		14		14		19		38
5		15	poniedziałek		15		15		20		39
6		16	wtorek		16		16		21		40
7		17	środa		17		17		22		41
8		18	czwartek		18		18		23		42
9		19	piątek		19		19		24		43
10		20	sobota		20		20		25		44
11		21	niedziela		21		21		26		45
12		22	poniedziałek		22		22		27		46
13		23	wtorek		23		23		28		47
14		24	środa		24		24		29		48
15		25	czwartek		25		25		30		49
16		26	piątek		26		26		1	Ringarë	50
17		27	sobota		27		27		2		51
18		28	niedziela		28		28		3		52
19		29	poniedziałek		29		29		4		53
20		30	wtorek		30		30		5		54
21		1	środa	Foreyule	1	Ringarë (Girithron)	1	Ringarë (Girithron)	6		1	Hrívë
22		2	czwartek		2		2		7		2
23		3	piątek		3		3		8		3
24		4	sobota		4		4		9		4
25		5	niedziela		5		5		10		5
26		6	poniedziałek		6		6		11		6
27		7	wtorek		7		7		12		7
28		8	środa		8		8		13		8
29		9	czwartek		9		9		14		9
30		10	piątek		10		10		15		10
1	grudzień	11	sobota		11		11		16		11
2		12	niedziela		12		12		17		12
3		13	poniedziałek		13		13		18		13
4		14	wtorek		14		14		19		14
5		15	środa		15		15		20		15
6		16	czwartek		16		16		21		16
7		17	piątek		17		17		22		17
8		18	sobota		18		18		23		18
9		19	niedziela		19		19		24		19
10		20	poniedziałek		20		20		25		20
11		21	wtorek		21		21		26		21
12		22	środa		22		22		27		22
13		23	czwartek		23		23		28		23
14		24	piątek		24		24		29		24
15		25	sobota		25		25		30		25
16		26	niedziela		26		26		1	Narvinyë	26
17		27	poniedziałek		27		27		2		27
18		28	wtorek		28		28		3		28
19		29	środa		29		29		4		29
20		30	czwartek		30		30		5		30
21		1	piątek	1 Yule	Mettarë		Mettarë		6		31

Dzień Durina[edytuj]

Dzień Durina – fikcyjne święto ze stworzonej przez J.R.R. Tolkiena mitologii Śródziemia.

Dzień Durina krasnoludowie obchodzili w niektóre święta swojego Nowego Roku (który przypadał na pierwszy dzień ostatniej pierwszej kwadry jesieni^[1]). Tego dnia Isil spotykał się na niebie^[2] z Anarem.

Przypisy[edytuj]

↑ Cytat za: Robert Foster: Encyklopedia Śródziemia. Warszawa: Amber, 2002, s. 88. ISBN 83-241-0200-0.
↑ U Krasnoludów pierwszym dniem Nowego Roku jest, jak wszystkim oczywiście wiadomo, pierwszy dzień ostatniego księżyca jesieni, na progu zimy – rzekł Thorin – Nazywamy i w naszych czasach dniem Durina ten dzień, gdy ostatni księżyc jesienny spotyka się na niebie ze słońcem. J.R.R. Tolkien: Hobbit, czyli tam i z powrotem. Maria Skibniewska (tłum.). Warszawa: Iskry, 2002, s. 59. ISBN 83-207-1681-0.